Τρίτη 26 Φεβρουαρίου 2013

Παιχνίδια με την Ιστορία

 Ο Μπάρι Άνσγουορθ θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς ιστορικών μυθιστορημάτων, ένας σύγχρονος Γουόλτερ Σκοτ, που τιμήθηκε μάλιστα με το βραβείο Booker το 1992 για το έργο του "Ιερή Πείνα". Σήμερα θα ασχοληθούμε με τo προτελευταίο μυθιστόρημα που δημοσίευσε, την "Γη των Θαυμάτων"( Εκδ.Πατάκης, μετάφραση Ελένη Ηλιοπούλου).

   Το 1914, λίγους μήνες πριν την έκρηξη του πολέμου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι ένα παρηκμασμένο κράτος που εξαρτά την επιβίωση του από την εύνοια των μεγάλων δυνάμεων της ηπείρου. Βρετανικά και Γερμανικά συμφέροντα  συγκρούονται υπογείως προκειμένου να εξασφαλίσουν όσον το δυνατόν περισσότερα οφέλη. Το μεγάλο στοίχημα ,ασφαλώς, δεν είναι άλλο από τα πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου των ανατολικών κτήσεων της αυτοκρατορίας στο σημερινό Ιράκ. Οι γερμανικές εταιρείες, που επέβαλαν την παρουσία τους στην περιοχή με μεγάλες επενδύσεις στους σιδηροδρόμους, έχουν αποκτήσει πλεονέκτημα, καθώς συμφωνίες τους παραχωρούν δικαιώματα αξιοποίησης του ορυκτού πλούτου πέριξ των σιδηροδρομικών γραμμών, ενώ παράλληλα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για αποκοπή της Βρετανίας από τις αποικίες της στην Ινδία σε περίπτωση πολέμου.    

     Σε αυτό το κλίμα ο Σόμερβιλ προσπαθεί να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα και να γράψει το όνομα του στη Χρυσή Βίβλο των αρχαιολόγων.Εμπνευσμένος από τους αρχαιολόγους του 19ου αιώνα , ο Σόμερβιλ είναι ένας ιδεαλιστής που έχει επενδύσει όλη την περιουσία, το χρόνο και τις φιλοδοξίες του στις ανασκαφές στο Τελ Ερντέκ, όπου τον οδήγησε το ένστικτό του. Για πάνω από δυο χρόνια κανένα σημαντικό εύρημα δεν έρχεται στο φως. Τα οικονομικά περιθώρια στενεύουν και επιπλέον ο γερμανικός σιδηρόδρομος που θα διασχίσει την περιοχή των ανασκαφών μοιάζουν να βάζουν ταφόπλακα στην καριέρα του Σόμερβιλ. Τα πράγματα ,όμως, αλλάζουν όταν η σκαπάνη αποκαλύπτει σημάδια ύπαρξης ενός μεγάλου μνημείου. Η κατασκευή του σιδηροδρόμου πρόκειται πλέον , όχι απλώς να βάλει τέλος σε μια άδοξη προσπάθεια, αλλά να στερήσει από την ανθρωπότητα τη δυνατότητα γνώσης για την ιστορία της αρχαίας Μεσοποταμίας. Παράλληλα, κατόπιν συμφωνίας με τη βρετανική πρεσβεία, στην ομάδα των αρχαιολόγων εντάσσεται για κάλυψη ο Αμερικάνος γεωλόγος Έλιοτ που θα εκπονήσει μελέτες για τα κοιτάσματα πετρελαίου του Ιράκ. 

 "Η γη των θαυμάτων" δεν είναι σίγουρα το βιβλίο που θα γοητεύσει τον αναγνώστη με τη λογοτεχνική του ποιότητα. Τίποτα το εντυπωσιακό σε επίπεδο έκφρασης, κάπως άτσαλες οι ανατροπές στην πλοκή, χαρακτήρες χωρίς ιδιαίτερο βάθος, που δεν εξελίσσονται και διατηρούν στερεοτυπικά χαρακτηριστικά. Παρόλα αυτά το θέμα που επιλέγει ο Άνσγουορθ επιτρέπει πολλές αναγνώσεις, που αναδεικνύουν την μοναδική ικανότητα του συγγραφέα να χειρίζεται το ιστορικό υλικό.

      Καταρχήν ο κεντρικός μύθος αυτός καθαυτός δίνει μια πολύ καλή εικόνα της τελευταίας φάσης της Οθωμανικής Κυριαρχίας: ουσιαστική κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας, μια αχανής και γεμάτη πλούτο χώρες που μετατρέπεται σε πεδίο σύγκρουσης των Μεγάλων Δυνάμεων. Πρόκειται λοιπόν για μια κατασκοπική περιπέτεια, καθώς Βρετανοί και Γερμανοί πράκτορες, διπλωμάτες και αξιωματούχοι, ισχυρά οικονομικά συμφέροντα των δύο χωρών επιδίδονται σε έναν αγώνα δρόμου για να διαμορφώσουν τις κατάλληλες συνθήκες  πριν την έναρξη του πολέμου.Και σε δεύτερο πλάνο τοπικοί παράγοντες, που αδυνατούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις και απλώς προσπαθούν να επωφεληθούν.

"Aπό το λαμπρό του παλάτι στη Νινευί μπορούσε να αγναντεύει έναν κόσμο που προσκυνούσε τα πόδια του.Οι αποθήκες του ξεχείλιζαν από λάφυρα·οι αντίπαλοί του είχαν κατακτηθεί, οι αντάρτες αρχηγοί είχαν συρθεί πίσω από το άρμα του ή βρίσκονταν δεμένοι στις πύλες του με κρίκους περασμένους μέσα από τα σαγόνια τους σαν σκυλιά.
  Κι όμως τα σημάδια ήταν ήδη εκεί για όποιον ήταν έτοιμος να τα ερμηνεύσει·η Αίγυπτος ήταν εκτός ελέγχου·η Βαβυλωνία καιγόταν από μίσος και επιθυμία για εκδίκηση·ο στρατός του ήταν εξαντ΄λημένος και αποδεκατισμένος μετά από τόσα χρόνια συνεχών μαχών.Και πίσω από την οροσειρά του Ζάγρου, αθέατη, η αναπτυσσόμενη δύναμη των Μήδων.Λιγότερο από τριάντα χρόνια αργότερα, κατά τη βασιλεία του γιου του, η Ασσυριακή αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει.Κι αυτός ο αιφνίδιος αφανισμός, αυτός ο χαμός εν τω μέσω της ευημερίας, έκανε την Ασσυρία το υπέρτατο σύμβολο της καταδίκης που φέρει μέσα της κάθε κυριαρχία."

    Σε δεύτερο επίπεδο βλέπουμε πως ο Άνσγουορθ κάνει παραλληλισμούς για τον κύκλο ζωής των αυτοκρατοριών. Η Μεσοποταμία υπήρξε η κοιτίδα των πρώτων πολιτισμών: Σουμέριοι,Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι και αργότερα οι Πέρσες. Οι λαοί αυτοί ,και κυρίως οι Ασσύριοι, τους οποίους μελετά ο Σόμερβιλ, δημιούργησαν πανίσχυρες αυτοκρατορίες, οι βασιλείς τους ζούσαν σε πολυτελή ανάκτορα, διοικούσαν τεράστιους στρατούς και κατείχαν αμύθητα πλούτη.Κοινό σημείο όλων των αυτοκρατοριών υπήρξε η αλαζονική πεποίθηση πως θα διαρκέσουν αιώνια, πως ο χρόνος δε θα τις συντρίψει, όπως όλες όσες προηγήθηκαν. Κι όμως,μονάχα ερείπια στην άμμο έμεινα από αυτές. Στο χρόνο της ιστορίας η Βρετανία και η Γερμανία, η αποικιακή αυτοκρατορία και η ανερχόμενη μιλιταριστική δύναμη, δίνουν λυσσαλέο αγώνα πάνω στο πτώμα μιας αυτοκρατορίας που κατέρρευσε μετά από πέντε αιώνες. Τίποτα δεν τις τρομάζει, λεηλατούν τον πλούτο δεκάδων λαών, οπλίζονται για την επερχόμενη σύγκρουση, δίχως να ξέρουν πως η μοίρα τους επιφυλάσσει ίδια μοίρα. Πέντε χρόνια αργότερα η Βρετανία θα έχει απολέσει τις μισές αποικιακές της κτήσεις, η Γερμανία θα ταπεινωθεί , εκατομμύρια στρατιώτες θα έχουν βουλιάξει στα χαρακώματα. ΄

     Στο μυθιστόρημα μέσα από τη φιγούρα του  Έλιοτ διαφαίνεται το προφίλ της νέας υπερδύναμης που θα αναδειχθεί από τις στάχτες των πολέμων. Ο Αμερικάνος,ένας τυχοδιώκτης νέος, γοητευτικός,ευφράδης και  με αυτοπεποίθηση, δίχως ιδιαίτερες αναστολές και προσανατολισμένος στο μέλλον και τις θετικές επιστήμεςμοιάζει τόσο διαφορετικός από τον γηρασμένο ιστοριοδίφη Σόμερβιλ, με τις μόνιμες ανασφάλειες. Ποιος θα ξεγελάσει ποιον, ποιος θα επικρατήσει σε αυτήν την άτυπη μονομαχία;

 Ασσυρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία νεκρές, Βρετανία και Γερμανία πριν την καταστροφή.Για να κλείσει ο κύκλος  ανόδου και πτώσεως ,ας αναλογιστούμε πως το βιβλίο γράφτηκε λίγα χρόνια μετά την αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ, μια από τις πιο ξεκάθαρες περιπτώσεις ιμπεριαλιστικής αλαζονείας στις τελευταίες δεκαετίες. Ίσως ο Άνσγουορθ προειδοποιεί μέσα από την αναφορά σε αυτούς τους κύκλους που διαγράφει η ανθρώπινη ιστορία.Ελπίζω μια τέτοια ανάγνωση να μην είναι τραβηγμένη και ιδεολογικά χρωματισμένη.Δεν έχω τέτοια πρόθεση, απλώς είναι οι σκέψεις που μου γέννησε η ανάγνωση. Νομίζω πως η "Γη των Θαυμάτων" είναι ένα έξοχο σχόλιο σε αυτή την διαρκή ακμή και παρακμή των ισχυρών.'Οπως και να χει, ένα βιβλίο που σε παρέχει περισσότερο τροφή για σκέψη, παρά καθαρή λογοτεχνική απόλαυση.

Σάββατο 23 Φεβρουαρίου 2013

Το βιβλίο τον καιρό της Κρίσης-Επιστολή προς τους Εκδότες


Κυρίες και κύριοι εκδότες,


ζητούμενο, τόσο για σας όσο και για μας τους βιβλιόφιλους ιστολόγους, είναι να αυξηθεί η αναγνωσιμότητα σε μια Ελλάδα, που διαβάζει όλο και λιγότερο.

Βασικό πρόβλημα τα τελευταία χρόνια είναι η κρίση. Μια κρίση οξύτατη και πολυεπίπεδη. Έχει εισβάλει στις επιχειρήσεις σας, αλλά διαστρωματωμένα αποτυπώνεται πλέον και στο μεγαλύτερο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και επηρεάζει, αντιστοίχως αναλογικά και πάντως δραματικά, τη ζωή όλων μας. Όταν η ανεργία και η κάθετη πτώση του εισοδήματος έχουν εκτοξευθεί στους πιο υψηλούς δείκτες των τελευταίων δεκαετιών, η βασική βεβαίως προτεραιότητα δεν μπορεί παρά να είναι η υπεράσπιση της Αξιοπρέπειας στην καθημερινή διαβίωση με όλα όσα πρέπει αυτή να περιλαμβάνει σε συνθήκες Δημοκρατίας: Υγεία, Στέγη, Τροφή, Εκπαίδευση, Ελευθερία.

Για τους βιβλιόφιλους αυτής της χώρας, που στην πλειονότητά τους δεν είναι ένα προνομιούχο κομμάτι, που ζει εκτός κοινής οικονομικής πραγματικότητας, το βιβλίο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό αγαθό ενταγμένο στα παραπάνω, το οποίο δεν μπορεί και δεν πρέπει να μπει στην λίστα εκείνων, που θα μειωθούν ή θα κοπούν εντελώς, επειδή η ακρίβεια το καθιστά συχνά απλησίαστο.

Αν με τις προσφορές, τα παζάρια, την στροφή στους παλιούς τίτλους και την επιστροφή στις βιβλιοθήκες διαφαίνεται μια καλή λύση, τι θα γίνει με τους καινούργιους τίτλους;

Θα αφορούν σε όλο και πιο λίγους; Και αν παγιωθεί αυτό ως αναγκαστική συνθήκη στην κρίση, θα πάμε από την εκδοτική πλημμυρίδα σε μιαν εκδοτική άμπωτη, της οποίας τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά θα περιγράφονται με την φράση εκδίδουμε ό,τι μπορεί να αποσβέσει;

          Είχαν ακουστεί και παλιότερα αντιρρήσεις για την τιμή του βιβλίου, τόσο από αναγνώστες όσο και από τους ειδικούς του χώρου, δημοσιογράφους και κριτικούς. Όταν ένα μέσο βιβλίο στοιχίζει 15-20€, οι περισσότεροι θα προτιμήσουν να παρακολουθήσουν μια ταινία στον κινηματογράφο, που κοστίζει πολύ κάτω από 10€ ή τα ίδια χρήματα να τα αφιερώσουν σε άλλου είδους (ψυχαγωγική) διέξοδο.

Το ίδιο δυστυχώς ισχύει και για το ηλεκτρονικό βιβλίο. Εκεί που θα έπρεπε η τιμή να είναι πολύ χαμηλότερη, δεδομένου ότι τα έξοδα έκδοσης είναι μικρότερα, παρατηρούνται μικρές διαφορές σε σχέση με το έντυπο βιβλίο. Το λογικό θα ήταν ο αναγνώστης, που έχει την ανάλογη συσκευή, να παρακινηθεί να αγοράζει άυλα κείμενα, ενώ αυτός που δεν έχει, να βρει κίνητρο για να ακολουθήσει την εξέλιξη.

Πριν φτάσουμε στο θλιβερό και στρεφόμενο στην ουσία κατά του πολιτισμού μας σημείο, να εκμηδενιστεί δηλαδή εντελώς ο αριθμός των αναγνωστών, ας επιχειρήσετε εσείς, οι εκδοτικοί οίκοι, καθώς σ’ εσάς πέφτει πρωτίστως αυτή η υποχρέωση,ένα θαρραλέο βήμα: μείωση της τιμής των καινούργιων τίτλων, ώστε να μην ανακοπεί η δημιουργική έκφραση όλων αυτών, στους οποίους ανάμεσα, πάντοτε, υπάρχουν ταλέντα που δεν πρέπει να χαθούν, επειδή θα έχει προκριθεί λόγω ωμής ανάγκης, το εφήμερο και το ευπώλητο.

Το βιβλίο,σήμερα, είναι ακριβό και αποτρέπει την αγορά του.Αυτή είναι η πραγματικότητα,την οποία όμως, εσείς, μπορείτε να αλλάξετε.

Ως αναγνώστες, ιστολόγοι και πολίτες, σας ζητάμε την μεγαλύτερη δυνατή μείωση και, αν το πράξετε, πρώτοι εμείς, θα την υποστηρίξουμε.

Αντιλαμβανόμαστε τις ποικίλες δυσκολίες,από τις  υποχρεώσεις σας στους εργαζόμενους, το κόστος χαρτιού, τα βάρη των δικαιωμάτων, των μεταφράσεων και ούτω καθεξής μέσα μάλιστα στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής αγοράς με τους γλωσσικούς της περιορισμούς και τον ελάχιστο πληθυσμό, όμως και πάλι  το βιβλίο, ακριβώς στην παρούσα κρίση, οφείλουμε να το διαδώσουμε ως αγαθό και όχι ως πολυτέλεια των ολίγων.

Τα ιστολόγιά μας, πάντα φιλόξενα και χωρίς κανενός είδους αντάλλαγμα, λειτουργήσαμε και λειτουργούμε, εκ των πραγμάτων, ως… διαφημιστές βιβλίων! Ειδικά εκείνων που υπερβαίνουν το εφήμερο…


Εμείς μπορούμε να συνεχίσουμε υπηρετώντας από κοινού με σας την Λογοτεχνία (και κάθε άλλου είδους λόγο) και συμβάλλοντας στην επιβίωσή της, αν κι εσείς θελήσετε να προχωρήσετε σ’ αυτό, που επιτακτικά πλέον σας ζητάμε: χαμηλές τιμές σε όλα και ειδικότερα στα καινούργια βιβλία, χωρίς αλλαγή στην αισθητική και την ποιότητά τους.

Με εκτίμηση
Librofilo
Βιβλιοκαφέ
Διαβάζοντας
Βολτίτσες
Anagnostria
Το Ιστολόγιο του Θαλή
Read- for -a- Life
Desperado
Καγκουρό
Λέσχη Ανάγνωσης του Degas

edit: έχουν προσυπογράψει-δημοσιεύσει την επιστολή και οι ακόλουθοι
  Νεάρχου Παράπλους
  Ηλεκτρονικός Αναγνώστης(eAanagnostis)

 Δικές μου σκέψεις:
Η συζήτηση για την τιμή του βιβλίου επανέρχεται και πάλι μετά από δύο σχεδόν χρόνια, αυτήν την φορά με διαφορετική δυναμική. Δεν πρόκειται πλέον για τη διαμαρτυρία του περιστασιακού αναγνώστη.Θεωρώ πως οι φίλοι bloggers, τακτικοί και εκλεκτικοί αναγνώστες, κρίνοντας από τα ιστολόγιά τους, εκφράζουν σε μεγάλο βαθμό τους γνήσιους βιβλιόφιλους, αυτούς που θεωρούν το βιβλίο αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Είναι προφανές πως κανείς από εμάς δεν μπορεί να εξοβελίσει την ανάγνωση από τη ζωή του, παρότι όλοι αντιμετωπίζουμε στο μέτρο που μας αναλογεί οικονομικές  δυσκολίες, ορισμένοι μάλιστα είναι φοιτητές,έχουν παιδιά με τις ανάγκες τους ή έχουν χάσει την κύρια πηγή εισοδήματος. Αν δεν αλλάξει κάτι και οι τιμές των βιβλίων δεν εξορθολογιστούν, είμαστε αναγκασμένοι να στραφούμε σε παλαιότερους τίτλους, σε εκπτωτικά παζάρια, στα αποθέματα της βιβλιοθήκης μας, σε ανταλλαγές με φίλους.Το βιβλίο δεν θα το αφήσουμε, απλώς θα περιορίσουμε την αγορά νέων τίτλων.Δυστυχώς.
 Ακόμα και τώρα, όποιος blogger συμφωνεί με το αίτημά μας, ας αναδημοσιεύσει την κοινή μας επιστολή.

Παρασκευή 15 Φεβρουαρίου 2013

Ιταλική πανδαισία


 Χορταστικότατη η ανθολογία διηγημάτων του Αλμπέρτο Μοράβια με τίτλο "Διηγήματα που σκόρπισαν στο δρόμο"(εκδ. Καστανιώτης, επιμέλεια Α.Χρυσοστομίδης). Ο Μοράβια θεωρείται δικαιολογημένα ως ένας εκ των σπουδαιότερων Ιταλών συγγραφέων του περασμένου αιώνα. Γνωστός κυρίως για τα μυθιστορήματά του "Ο Κομφορμίστας", στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη ταινία του Μπερτολούτσι, και για τους "Αδιάφορους", ο Μοράβια έγραψε εκατοντάδες διηγήματα που εκδόθηκαν σε διάφορες συλλογές. Υπήρξαν όμως και διηγήματα που δημοσιεύθηκαν στον τύπο ή σε περιοδικά, όπως αυτά που συμπεριλαμβάνονται στον τόμο των εκδόσεων Καστανιώτη. Η ανθολογία περιλαμβάνει σχεδόν 60 διηγήματα της περιόδου 1928-1951(της πρώιμης φάσης του έργου του θα λέγαμε), τα οποία μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες.


 Αρκετά αναφέρονται στις εμπειρίες του Μοράβια από την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που τοποθετούνται στο 1943, όταν η Ιταλία ήταν χωρισμένη στη μέση: στο Νότο οι Σύμμαχοι, στο Βορρά οι Γερμανοί και τα απομεινάρια του φασιστικού κράτους. Στα διηγήματα αυτά κυριαρχεί οπωσδήποτε ο χαρακτήρας της μαρτυρίας, η περιγραφή του  αγώνα επιβίωσης που δίνουν οι απλοί άνθρωποι της υπαίθρου.Στο "Οι χωρικοί αγαπούν το χρήμα" βλέπουμε την πλήρη ηθική έκπτωση ,στην οποία οδηγούνται οι άνθρωποι όταν καταρρεύσει το οικοδόμημα του πολιτισμού, αρνούμενοι να σώσουν συγχωριανούς τους από τον λιμό δίχως χρηματικό αντάλλαγμα. "Οι σάλπιγγες της Ιεριχούς" είναι μια διασκεδαστική παρουσίαση της αφέλειας των χωρικών που ελλείψει πηγών πληροφόρησης είναι έτοιμοι να πιστέψουν ακόμα και την πιο εξωφρενική είδηση για την έκβαση του πολέμου." Ο πάτερ Φαμίλιας" τέλος είναι μια κριτική σε μικρογραφία των αληθινών πληγών που άφησε πίσω του ο πόλεμος, καθώς και της σαθρών δομών ,στις οποίες στηρίχτηκε η μεταπολεμική Ιταλία.

« "Πόσες φορές δεν άκουσα να προβάλουν αυτήν τη δικαιολογία: "Εκείνοι δεν έχουν χρήματα..Θα πεθάνουν από την πείνα", με την ίδια νηφαλιότητα με την οποία μιλάει κανείς για ένα φυσικό φαινόμενο ,για χαλαζόπτωση ή ξηρασία.Και οι φτωχοί πραγματικά πέθαιναν από την πείνα.Αυτοί οι ίδιοι οι χωρικοί που μας πουλούσαν αρκετά ακριβά το λάδι, τα όσπρια, το αλεύρι, άφηναν πολλούς συγγενείς τους να πεθάνουν από ασιτία σε μια βρώμικη καλύβα.Πήγα για να βοηθήσω αυτούς τους δυστυχισμένους: τα παιδιά ήταν σκελετωμένα, με πρησμένη κοιλιά και γόνατα τόσο χοντρά  όσο τα κεφάλια τους, και οι μεγάλοι με γκρίζα πρόσωπα και με μαλλιά που πέφταν τούφες τούφες από το κρανίο σαν να είχαν αλωπεκία."Ε, να", έλεγαν οι χωρικοί"εκείνοι δεν έχουν χρήματα" »

Τα υπόλοιπα διηγήματα μπορούν να χωριστούν σε ρεαλιστικά και υπερρεαλιστικά, χωρίς πάντως η διάκριση αυτή να είναι πάντοτε απόλυτη. Και αυτό διότι ο Μοράβια υιοθετεί ένα ξεκάθαρο υποκειμενισμό και δημιουργεί σκόπιμα μια αίσθηση συγκεχυμένου. Ακόμα και τα διηγήματα που θα χαρακτηρίζαμε ρεαλιστικά αποκτούν συχνά συμβολικές προεκτάσεις. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, ,όπως και στα "πολεμικά" διηγήματα, χρησιμοποιεί μια γλώσσα σχετικά απλή, με σταθερό ρυθμό και μακροπερίοδο λόγο, που έχει έντονα στοιχεία προφορικότητας. Ο αφηγητής μάλιστα  συχνά  είναι ένα τυχαίος ή κρυφός παρατηρητής των τεκταινόμενων, σαν μια κάμερα που απλώς καταγράφει μια συνάντηση εν αγνοία των προσώπων που συμμετέχουν. 

" Η ευδαιμονία ,σαν ένα αναποδογυρισμένο τηλεσκόπιο,καθιστά μακρινές τις συμφορές των άλλων.Και όσο πιο τρομερές είναι τόσο πιο πολύ γαντζωνόμαστε στην ευδαιμονία,που από αυτήν την αντίθεση παίρνει μια γεύση και ένα νόημα εντελώς καινούργια"

     Τα διηγήματα καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα: εντυπώσεις από επίσκεψη σε φρενοκομείο και φυλακή, αλληγορικές διηγήσεις και πολλές καθημερινές ιστορίες( αυτά είναι και τα αληθινά διαμάντια) μέσα από τις οποίες ο Μοράβια στοχάζεται σχετικά με λεπτότατες αποχρώσεις της ανθρώπινης φύσης και συμπεριφοράς. Το "Ένας περίεργος κλέφτης" μπορεί να ερμηνευθεί ως μια αλληγορία για τον αστικό τρόπο ζωής με όλες του τις συμβάσεις και την υποκρισία. Στις "Αναμνήσεις από το νησί της Κίρκης" ο Μοράβια  μέσα από νατουραλιστικές περιγραφές  αναδιηγείται τον ομηρικό μύθο για να σχολιάσει την εσωτερική μας αποκτήνωση που προηγείται πάντα της εξωτερικής. Το γκροτέσκο "Λιοντάρι",ένα ζευγάρι που ταΐζει το λιοντάρι της με φίλους,  είναι μια σουρεαλιστική αναφορά στον πολιτισμένο κανιβαλισμό του σήμερα, ενώ στη "Συνάντηση" διαπιστώνεται η τραγική ευκολία με την οποία κάποια άτομα από σημαντικά καθίστανται αδιάφορα στη ζωή μας. "Η βαρκάδα" μοιάζει με απόπειρα ανατομής του μηχανισμού της γυναικείας ζήλιας και "Το πείραμα" καταδεικνύει πόσο ψεύτικα είναι τα συναισθηματικά οχυρά που στήνουμε γύρω μας.  Στη σάτιρα "Ανταλλαγή απόψεων" ο αφηγητής παρίσταται σε μια συνάθροιση της καλής κοινωνίας, όπου διαπιστώνει με πικρία πως τελικά ο βερμπαλισμός και η αυτοπεποίθηση των "αυτάρεσκα αμόρφωτων" αρκεί για να υπερκεράσει το κριτικό βλέμμα και την εις βάθος γνώση. Στην "Τζαμαρία" ο αφηγητής γίνεται τυχαία μάρτυρας της δολοφονίας μια γυναίκας,ενώ αγναντεύει τη θέα από ένα εστιατόριο, και σοκάρεται και ο ίδιος με την απάθεια που επιδεικνύει στο θέαμα. Άραγε εμείς πόσους πολέμους και δολοφονίες έχουμε καταναλώσει ήρεμοι πίσω από την οθόνη της τηλεόρασης και του υπολογιστή μας; Στο " Συκοφάντη" παρουσιάζεται με τρόπο ευφυή και πλήρη η τέχνη της συκοφαντίας.Τέλος, "Οι αντιφάσεις του Ροντόλφο" θα έκαναν κάθε πατριδοκάπηλο να βγάλει αφρούς. Πόσο εύκολο να δηλώνεις πατριώτης χωρίς να ξέρεις τι είναι πράγματι αυτό που ονομάζεις πατρίδα... 


"Επομένως η Ιταλία δεν είναι ,όπως αποδείχτηκε, ούτε η γλώσσα, ούτε η ιστορία, ούτε η κουλτούρα, ούτε τα προϊόντα, και λιγότερο ακόμα οι Ιταλοί·είναι η Ιταλία και αρκεί.Θα πέθαινε σίγουρα για τη Ιταλία, αλλά δεν θα έχανε μια ώρα από την μέρα του για να γνωρίσει την Ιταλία.Η δύναμη της λέξης.Για το όνομα ο Ροντόλφο θα έδινε τη ζωή του·αλλά για τα πράγματα που το όνομα χαρακτηρίζει δε θα έδινε δεκάρα."

Σάββατο 9 Φεβρουαρίου 2013

Ελεγεία για τον κόσμο του χθες

 Εδώ είμαστε και συνεχίζουμε με ένα σπουδαίο βιβλίο, το αριστούργημα του Γιόζεφ Ροτ "Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ"(εκδ. Άγρα, μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου). Γραμμένο την περίοδο του Μεσοπολέμου, το βιβλίο είναι ο πικρός αποχαιρετισμός στην κραταιά Αυστροουγγαρία που θάφτηκε στα ερείπια του μεγάλου πολέμου. Αν ο "Γατόπαρδος" ήταν μια νοσταλγική απεικόνιση του τέλους της σικελικής αριστοκρατίας, το "Εμβατήριο" είναι ένας διαρκής θρήνος όχι απλώς για μια χαμένη πατρίδα, αλλά για έναν ολόκληρο κόσμο που κατέρρευσε μέσα σε λίγα χρόνια. Ο Ροτ έχει ζωντανές μνήμες από τον κόσμο αυτό, από την πολυεθνική και αχανή αυτοκρατορία, από την πατρική μορφή του τελευταίου των Αψβούργων ,Φραγκίσκου Ιωσήφ, από την καθημερινότητα στα αστικά κέντρα και τους βαλτότοπους των ανατολικών επαρχιών, για αυτό και τόσο σπαρακτικό το αντίο, για αυτό και είναι τέτοιας μεγάλης πνοής το έργο του.Δεν ανασυνθέτει δηλαδή απλώς μια εποχή, αλλά καταθέτει όλα τα συναισθήματα  του συντετριμμένου Αυστριακού που είδε τη χώρα του να γερνάει, να παρακμάζει και τελικά να ταπεινώνεται και να διαμελίζεται.

"Είμαστε όλοι χαμένοι, κι εσείς και ο γιος σας και εγώ.Είμαστε, οι τελευταίοι ενός κόσμου.."

 Η οικογένεια Τρόττα ακολουθεί τη μοίρα της μοναρχίας.Ο Γιόζεφ Τρόττα,οι πρόγονοι του οποίου εδώ και γενιές ζουν σαν ταπεινοί αγρότες στα ανατολικά, συμμετέχει στη μάχη του Σολφερίνο ως στρατιώτης και προστατεύει με το κορμί του το νεαρό τότε αυτοκράτορα από σφαίρα που κατευθυνόταν προς αυτόν.Η μεγαλοψυχία του μονάρχη είναι μεγάλη. Ο Τρόττα ανταμείβεται με τίτλο ευγενείας και προαγωγή στην ιεραρχία, ενώ η γενιά του εξασφαλίζει την αυτοκρατορική εύνοια. Οι Τρόττα δεν είναι πια κάποιο από τους χιλιάδες ανώνυμους βιοπαλαιστές, αποκτούν κύρος και κοινωνικές φιλοδοξίες, καθώς μπορούν χωρίς δυσκολία να γίνονται δεκτοί από τον ίδιο τον αυτοκράτορα.

Ο Φραντς φον Τρόττα δεν ακολουθεί στρατιωτική σταδιοδρομία, καθ΄υπόδειξη του πατέρα του εντάσσεται στον διοικητικό  μηχανισμό και χάρη στο όνομά του καταλαμβάνει υψηλότατα αξιώματα.Άνθρωπος με προτεσταντική αφοσίωση στη δουλειά του και λατρεία στο πρόσωπο του αυτοκράτορα, ο Φραντς ακολουθεί έναν μεγαλοαστικό τρόπο ζωής και επιβάλλει αυστηρή διαπαιδαγώγηση στο γιο του Καρλ Γιόζεφ που προορίζεται για αξιωματικός του ένδοξου αυστριακού στρατού. Ο τελευταίος των Τρόττα είναι το πρόσωπο που πρωταγωνιστεί στο "Εμβατήριο" και τα βήματά του μοιάζουν παράλληλα με τις τύχες της αυτοκρατορίας.

 Ο Καρλ Γιόζεφ δεν πρόκειται να προσθέσει νέα ανδραγαθήματα στην ιστορία της οικογένειάς του, δεν θα γίνει ένας νέος ήρωας του Σολφερίνο. Αντίθετα μοιάζει αποπροσανατολισμένος, δίχως ιδιαίτερες βλέψεις.Διαισθάνεται την οριστική παρακμή της μοναρχίας που συνεπάγεται το τέλος του γένους του. Τελικά θα βρεθεί "αυτοεξόριστος" σε έναν στρατώνα της ανατολικής μεθορίου, χωρίς προοπτικές ανέλιξης, με μόνη απασχόληση το ποτό και τη ρουλέτα.Ο Καρλ Γιόζεφ είναι αυτός που παραιτείται προκαταβολικά πριν να τιναχθούν τα πάντα στον αέρα, ένα νεκρό κύτταρο σε μια κοινωνία που χαροπαλεύει.

"O αυτοκράτορας ήταν πολύ γέρος. Ήταν ο πιο γέρος αυτοκράτορας του κόσμου.Γύρω του χόρευε ο θάνατος θερίζοντας και οι κύκλοι των βημάτων του όλο μίκραιναν και όλο τον πλησίαζαν.Το χωράφι ολόκληρο ήταν πια θερισμένο και μόνο ο αυτοκράτορας έστεκε ακόμα όρθιος και περίμενε, ένα ξεχασμένο ασημένιο στάχυ.[...]Και το βλέμμα του ήταν καρφωμένο στη λεπτή, ανεπαίσθητη γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο, πέρα μακριά στον ορίζοντα.Τα μάτια του γέρου τη βλέπουν διαρκώς αυτήν τη γραμμή, όσο κι αν σπίτια,δάση ή βουνά προσπαθούν  να του την κρύψουν.Έβλεπε τον ήλιο της μοναρχίας του να δύει,αλλά δεν έλεγε τίποτα.Ήξερε ότι ο ίδιος θα πέθαινε πριν πέσει το σκοτάδι. "

Δύο είναι τα κυρίαρχα στοιχεία του μυθιστορήματος. Το πρώτο σαφώς η αίσθηση του τέλους, του θανάτου που διαποτίζει τις σελίδες αυτού του έπους. Ο αφηγητής μοιάζει με μια φωνή που έρχεται από το μέλλον για να προειδοποιήσει για την καταστροφή και ταυτόχρονα να πενθήσει για αυτήν. Ο εκφραστικός και συναισθηματικός πλούτος που επιστρατεύει ο Ροτ για αυτόν τον σκοπό είναι αδύνατο να περιγραφεί. Η αίσθηση παρακμής και η διαρκής απειλή του θανάτου είναι διάχυτη στο κείμενο. Από τα προφητικά λόγια ενός Πολωνού  αριστοκράτη, τις σκέψεις του Καρλ Γιόζεφ και σκονισμένο πορτρέτο του ήρωα του Σολφερίνο στην οικία των Τρόττα, ως τον κουρασμένο και γηρασμένο Φραντς, το νεκρό Ζακ που υπηρέτησε τους Τρόττα για τρεις γενιές. Και στην κορυφή ο υπερήλικας Φραγκίσκος Ιωσήφ, αδύναμος, ακίνδυνος, ένας ξεχασιάρης, αγαθός γέροντας που δεν μπορεί πλέον να κουμαντάρει το μεγάλο πλοίο που του ανατέθηκε.



Ο Καρλ Γιόζεφ και οι συστρατιώτες του θα πληροφορηθούν τη δολοφονία του διαδόχου του θρόνου Φραγκίσκου Φερδινάρδου μέσα στο ξεφάντωμα μιας γιορτής σε ένα αριστοκρατικό πύργο. Σαν άλλοι επιβάτες του Τιτανικού, μέσα σε κομφετί, πίνοντας σαμπάνιες και χορεύοντας στους ρυθμούς βιενέζικων Βαλς, αδιαφορούν πλέον για το ενδεχόμενο πολέμου. Η αυτοκρατορία είναι ήδη νεκρή, το μόνο που εκκρεμεί είναι το αγγελτήριο θανάτου.

Το δεύτερο στοιχείο είναι η αγάπη για το παρελθόν. Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ παρουσιάζεται χωρίς τα σκληρά και απωθητικά χαρακτηριστικά ενός ισόβιου δυνάστη που επί εξήντα χρόνια υπαγορεύει τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων. Το γερασμένο του σώμα είναι η Αυστρία, η μορφή του πατριαρχική, ο καλός γέροντας που φροντίζει σαν φύλακας άγγελος κάθε οικογένεια στην επικράτεια του. Ακόμα και η βαλτώδης ύπαιθρος είναι καλυμμένη με ένα πέπλο νοσταλγίας, η οποία δεν αποκαλύπτεται "πρόστυχα" αλλά δημιουργείται σταδιακά ως κλίμα στην αφήγηση.

" Η ακτινοβολία του ήλιου των Αψβούργων έφτανε στα ανατολικά ως τα σύνορα του τσάρου της Ρωσίας. Ήταν ο ίδιος ήλιος, κάτω από τον οποίο, η γενιά των Τρόττα απέκτησε τον αριστοκρατικό της τίτλο.Η ευγνωμοσύνη του Φραγκίσκου Ιωσήφ είχε καλό μνημονικό, είχε εύνοια και μακρύ χέρι.Όποτε κάποιο από τα αγαπημένα του παιδιά ετοιμαζόταν να στραβοπατήσει, οι υπουργοί και οι σύμβουλοι του αυτοκράτορα έμπαιναν έγκαιρα στη μέση και έφερναν τον άτακτο πίσω στον ίσιο δρόμο της φρονιμάδας και της σύνεσης." 

Το μυθιστόρημα τελειώνει με τον θάνατο του τελευταίου Αυτοκράτορα, που συμπαρέσυρε στη λήθη αιώνες ιστορίας και ,φυσικά,τους Τρόττα.

Παρασκευή 1 Φεβρουαρίου 2013

Ο ηλίθιος στη μέση του δωματίου

 Ο Μπουκόφσκυ είχε γράψει πως ο θάνατος είναι ανιαρός και ηλίθιος: κάθεται στη μέση του δωματίου και σε κοιτάει, δεν μπορείς να μιλήσεις μαζί του, να παίξετε τένις  ή να τον μετατρέψεις σε κουτί με καραμέλες. Απλώς στέκεται εκεί σαν σκασμένο λάστιχο.

  Όταν ο θάνατος χτυπάει δίπλα μας τα πράγματα είναι κάπως έτσι. Βυθιζόμαστε στο πένθος και δεν είμαστε εμείς που αποφασίζουμε συνειδητά πότε θα βγούμε από αυτό. Για να συνέλθουμε από τη θλίψη μας πρέπει να ξεχάσουμε για λίγο τα πρόσωπα που χάσαμε, να αποφύγουμε για ένα διάστημα σκέψεις που μας οδηγούν σε αυτά και φέρνουν δάκρυα στα μάτια μας. Και όταν τα καταφέρουμε είναι αυτή η λήθη που επιδιώξαμε, η οποία μας τρομάζει και μας συνθλίβει. Τι είναι πιο ισοπεδωτικό  από το αφοπλιστικό "ποτέ ξανά". Ποτέ δε θα ξαναμιλήσεις με αυτόν τον άνθρωπο, ποτέ δε θα ξαναντικρίσεις τις λεπτομέρειες του προσώπου του, με τον καιρό θα ξεχάσεις τη φωνή του, δε θα ακούσεις ξανά το γέλιο του. Και όταν ο θάνατος κλείνει μετά από δεκαετίες ένα σπίτι τα "ποτέ ξανά" πολλαπλασιάζονται.Δωμάτια κατάφορτα με αναμνήσεις, άλλοτε γεμάτα κόσμο, καταλήγουν σκοτεινά, παγωμένα, κατάλληλα μόνο για να μας πληγώνουν, θυμίζοντάς μας το οριστικά χαμένο.

Και πόσο έχουμε εκπολιτίσει το θάνατο εμείς οι δυτικοί. Φοράμε τα καλά μας, κλαίμε, ανταλλάζουμε  τυποποιημένα λόγια παρηγοριάς, λέμε ένα "τι να κάνουμε" και φεύγουμε.Ένα "συλληπητήρια"  και μετά οι συζητήσεις επιστρέφουν στο δια ταύτα."Ζωή σε μας" και ο καθένας στις υποθέσεις του.Η ζωή τρέχει και δεν επιτρέπεται να μείνουμε πίσω.Δεν είναι ο θάνατος ενός τρίτου επαρκής δικαιολογία(ο δικός μας σίγουρα). Ταπεινωμένοι μπροστά στη βέβαιη μοίρα μας.Συμβιβασμένοι απόλυτα.



 Do not go gentle into that good night,
Old age should burn and rave at close of day;
Rage, rage against the dying of the light.



Καλή ανάπαυση να έχεις και σε ευχαριστώ για όλα