Σάββατο 28 Μαΐου 2016

Πόλεμος και Πόλεμος ή Πώς έμαθα να μην ανησυχώ και να αγαπάω το μεταμοντέρνο

Το κοίταζα και με κοίταζε, πρώτα στα βιβλιοπωλεία, έπειτα στη βιβλιοθήκη μου , έπειτα τις τελευταίες μέρες στο γραφείο μου. Δύσκολο και μεγαλόπνοο κείμενο, διθυραμβικές κριτικές από τις οποίες ξεγλίστρησα αρπάζοντας μόνο μια θαμπή εικόνα ενός λογοτεχνικού κόσμου ερμητικού, παραληρηματικού που μέσα στην υποκειμενικότητα και την απροσδιοριστία του φιλοδοξούσε να μιλήσει σχεδόν για τα πάντα, όπως αρμόζει σε ένα έργο που χαρακτηρίστηκε κλασικό από τη στιγμή της έκδοσής του στην αλλοδαπή. Και μια μέρα αποφάσισα να το τολμήσω και έτσι βυθίστηκα στον ωκεανό μιας ανάγνωσης σχεδόν μαγικής. Ο λόγος για το "Πόλεμος και Πόλεμος " του Laszlo Krasznahorkai (εκδ. Πόλις, μετάφραση Ιωάννα Αβραμίδου).

Με τη μεταμοντέρνα αφήγηση δεν τα πάω πολύ καλά. Καταρχήν όπως έχει επισημανθεί, δε νοείται μετα-μοντέρνο αφού ο μοντερνισμός δηλώνει από μόνος του ένα όριο και ούτως ή άλλως εμπεριέχει ρεύματα που όντως ώθησαν τους εκφραστικούς τρόπους στα άκρα, έως την πλήρη αποδόμηση (πχ Ντάντα και σουρεαλιστές). Κατά δεύτερον πολλές φορές έργα που φέρουν την ετικέτα του μεταμοντέρνου είναι τόσο δυσπρόσιτα και σολιψιστικά που είναι αδύνατον να κυκλώσεις την ουσία τους. Απαντάνε βεβαίως - ορθώς -οι δημιουργοί αυτοί πως αφού η ίδια η ζωή δεν είναι μια ευθύγραμμη διαδρομή, με ξεκάθαρη πλοκή και διαυγές νόημα, για ποιο λόγο ζητάτε κάτι τέτοιο από την τέχνη;

Το "Πόλεμος και Πόλεμος" είναι το βιβλίο που ήρθε να ανατρέψει όλες τις αντιρρήσεις μου, να στογγυλέψει τις απόψεις μου και να με κάνει αφενός να καταλάβω πιο είναι το σοβαρό (μετα)μοντέρνο διακύβευμα -ή αλλιώς ποιο είναι το μοντέρνο αίτημα στην εποχή μας- και αφετέρου να γίνω πολύ πιο δεκτικός σε τέτοια αναγνώσματα. Για να πούμε όλη την αλήθεια, το βιβλίο αυτό έφτασε στα χέρια μου σε μια πολύ καλή συγκυρία, μετά από τη γνωριμία με δύο ανθρώπους που δηλώνουν λάτρεις της μοντέρνας αφήγησης. Και ενώ ο ένας είχε διαβάσει και χωνέψει όλο τον κορμό της μεταπολεμικής λογοτεχνίας, δείχνοντας μου το περιεχόμενο όσων ονομάζουμε μεταμοντέρνο και τη διαδρομή που οδήγησε σε αυτό, δεν κατάφερνε να με πείσει γιατί "δεν έχουμε πλέον χώρο στη λογοτεχνία για απλοικά πράγματα, είμαστε σε μια φάση που αναζητούμε κάτι καινούριο, για αυτό και ανακατεύομαι τα υλικά, παστίς, σύζευξη όλως ετερόκλητων πολιτιστικών αναφορών, ημιτελείς αφηγήσεις, απουσία κέντρου και νοήματος, παντελώς αναξιόπιστος αφηγητής, δαιδαλώδης δομή, τα ανακατέβουμε όλα στη χοάνη, ελπίζοντας να βρούμε το συνδυασμό γλυκού και αλμυρού που θα γεννήσει κάτι καινούριο". Αυτή ήταν η ουσία των λεγομένων, όμως δεν κατάφερνα και πάλι να καταλάβω γιατί τέλος πάντων πρέπει ντε και καλά να μπερδέψουμε το γλυκό και το αλμυρό, γιατί είναι δεδομένο πως οι παλιές απλούστερες συνταγές δεν μας αρκούν πλέον για να αφηγηθούμε τον κόσμο μας, έστω και αν αναγνωρίζουμε την ομορφιά τους- έτερον εκάτερον ;

Η απάντηση ήρθε αφού είχε μεσολαβήσει αρκετός χρόνος για να αφομοιώσω- πιστεύω- όσα με πίστη και υπομονή μου έλεγε ο αγαπημένος αυτός φίλος και παθιασμένος βιβλιόφιλος. Και η απάντηση ήρθε όπως αρμόζει σε μια ιστορία που κινείται γύρω από το μοντέρνο. Εντελώς απροσδόκητα, σε ένα πολύμηνο ταξίδι σχεδόν δυόμισι χιλιάδων χιλιομέτρων από το σπίτι, γνωρίζοντας έναν νομάδα Αμερικάνο με τον οποίο διασταυρωθήκαμε πολλές φορές στην μακρά μας περιπλάνηση. Ένας απίθανος τύπος που μπορούσε να σου εξηγήσει με θέρμη γιατί κάποια βιντεοπαιχνίδια είναι ισότιμα με μια παρτίδα σκάκι, να τρελαίνεται με ένα βίντεο κλιπ των Tame Impala λίγο πριν κοκκινίσει από την ένταση περιγράφοντάς σου το μεγαλείο του Lateralus  για να καλμάρει τελικά ακούγοντας  τα Goldberg Variations του Bach- αυστηρά  Glen Gould 1981-, κι έπειτα πίνοντας το φτηνότερο δυνατό αλκοολούχο σε ακτίνα βολής να επανακάμψει  ιστορώντας την αποτυχία του να διαβάσει ένα βιβλίο σε γλώσσα που δεν ήξερε επειδή δεν το βρήκε μεταφρασμένο στα αγγλικά , το θαυμασμό του για τον Μάρκες και το Dune.  Η διασταύρωση μου λοιπόν με αυτόν το καλό -πλέον- φίλο ήταν ο καταλύτης για να εφεύρω μια θελκτική πρόσληψη του μοντέρνου.

Γιατί μπορεί το μοντέρνο να μην γεννήθηκε στις ΗΠΑ, αλλά πουθενά δεν υπάρχει καλύτερο κλίμα για το μοντέρνο από τις ΗΠΑ, απόδειξη η Πίντσον, Γουάλας, Ντε Λίλο, Ουίλιαμ Γκάντις. Τι (θα έλεγα πως μας) λέει ο μοντερνισμός σήμερα; Ξεχάστε όσα ξέρετε, ξεχάστε τις ενοποιητικές αφηγήσεις, αφήστε πίσω ό,τι προσποιήθηκε πως έβαλε σε τάξη τον κόσμο, ό,τι ματαιοπονεί πως θα καταφέρει να τον εκλογικεύσει και να τον ταξινομήσει- η μεγάλη φενάκη της Δύσης-, αντικρίστε τον κόσμο με γυμνά μάτια και δείτε, δείτε, το χάος που βασιλεύει, την απόλυτη μηδενιστική αταξία, δείτε τα αμέτρητα υλικά που είναι απλωμένα μέχρι τον ορίζοντα- κάθε τεχνολογική, ιδεολογική, εκφραστική, πολιτιστική επινόηση στην ιστορία- πάρτε τα και ριξτε τα στο καζάνι. Όχι για να εξάγεις ένα νέο νοήμα πέφτοντας στον φαύλο κύκλο, αλλά για να δούμε που μπορεί να μας βγάλει αυτό διασκεδάζοντας όσο γίνεται στην πορεία. Που λοιπόν θα βρει περισσότερα πρόθυμα αυτιά η κραυγή αυτή από την χώρα του απόλυτου Global reach, που αν θέλεις σου δίνει τη δυνατότητα στις μεγάλες πόλεις να βρει κάθε έθνικ κουζίνα, μετανάστες από όλη την υφήλιο και κάθε ντοπιολαλιά , μια παρούσα πολυπλοκότητα που ρέει υπόγεια κάτω από την καταγγελόμενη ομογενοποίηση, διαφημίσεις που θεωρούνται τέχνη και τέχνη που επιστρατεύεται ως διαφήμιση, μια γιγάντια κινηματογραφική και τηλεοπτική βιομηχανία, ένα κράτος που θεωρεί αστυνομική του δικαιοδοσία κάθε πολιτική και στρατιωτική εξέλιξη στον πλανήτη, τη χώρα που το ίντερνετ θέριεψε πρώτο ανοίγοντας τον δρόμο στο αχανές, μεγαλώνοντας επάπειρον τη χοάνη που όλα θα αλεστούν. Όταν όλος η πολυπλοκότητα και η έλλειψη κέντρου του κόσμου αυτού εμφανίζονται μπροστά σου σαν θεός Βισνού  στην πλήρη πολεμική του μορφή, αποκαλύπτοντας κυνικά το ατελείωτο χάος του, τον κατακερματισμό και το τέλος τη κοινής εμπειρίας, το ασήκωτο βάρος της ιστορίας, τότε η λογοτεχνία είναι αδύνατον να μείνει κουρδισμένη, δομημένη, βέβαιη για τον εαυτό της.

Ο Κόριμ του Πόλεμος και Πόλεμος είναι ένας άνθρωπος  απομονωμένος περισσότερο και από εμάς, ασφαλής στη βαρετή δουλειά του ως αρχειοφύλακας και την αδιάφορη πόλη 200 χιλιόμετρα από τη Βουδαπέστη όπου ζει. Ο κόσμος μας δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο τρομακτικός όσο άφησα να εννοηθεί με περίσσιο λυρισμό παραπάνω. Φαινομενικά είναι μάλιστα αρκετά ήσυχος καθώς περπατάς με το βλέμμα να μετράει τα βήματά σου. Αν όμως το καλοσκεφτείς η συνθετότητα και η απροσδιοριστία του είναι ένα γεγονός, ένα γεγονός που άπαξ και το σκεφτείς μπορεί να σε συντρίψει. Νομίζω πως αυτό ακριβώς παθαίνει ο Κόριμ: η κουρτίνα της τάξης και της ασφάλειας πέφτει αφήνοντας την πραγματικότητα να φανερωθεί ως ανήμερο θηρίο . Και τότε κραυγάζει απεπλπισμένος "Δεν καταλαβαίνω τίποτα", τότε συνειδητοποιεί πως ο σπόνδυλος που συγκρατεί το κεφάλι στη θέση του είναι τόσο λεπτός που διόλου απίθανο να πέσει. Θα πάει λοιπόν στη Νέα Ρώμη, τη Νέα Υόρκη, να προσθέσει το λιθαράκι του στο χάος και μετά να πεθάνει.Έτσι λέει.

Έπεται η συνέχεια..

Πέμπτη 12 Μαΐου 2016

Να μαστε και πάλι..

 Πάνε δυόμισι χρόνια σχεδόν από τότε που δημοσίευσα οτιδήποτε στο blog. Πριν το εγκαταλείψω , είχε λειτουργήσει για όλο και όλο δεκαπέντε μήνες, πράγμα που σημαίνει πως έμεινε ανενεργό για μεγαλύτερο διάστημα από όσο λειτούργησε. Οι δεκαπέντε αυτοί μήνες ήταν σημαντικοί στη πραγματική μου ζωή, ένας πολύ έντονος, αξέχαστος κύκλος που ένιωσα να ολοκληρώνεται κοντά στο χρονικό σημείο που έπαυσα να γράφω εδώ. Ήταν δεκαπέντε μήνες που για εμένα σήμαιναν την απόλυτη αθωότητα, έναν φρενήρη ενθουσιασμό, μια ακλόνητη πίστη πως όλα είναι δυνατά, βλέποντς στις αναρτήσεις τα βιβλία που διάβαζα τότε και όσα σκεφτόμουν για αυτά, είναι σαν να ανακαλώ το διάστημα εκείνο.. Όταν αυτός ο πυρετός υποχώρησε διαπιστώνω μόλις τώρα πως άφησα και το blog στην τύχη του. Στο μεταξύ όμως δεν άφησα στην τύχη τους και τα πράγματα που αγαπώ, ούτε έπαυσα φυσικά να διαβάζω σιωπηλά τα δικά σας ιστολόγια, κάθε βδομάδα, ανάρτηση την ανάρτηση.

 Είναι λίγος καιρός που κάτι μέσα μου με έτρωγε να επιστρέψω, δεν ξέρω γιατί ακριβώς, μπορώ να σκεφτώ διάφορους λόγους, όμως δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία. Σε αυτά τα δύο και κάτι χρόνια δεν είχα συνδεθεί ούτε μια φορά στον blogger, μου πήρε σχεδόν μια ώρα, μισή νοτυζίνα αποτυχημένες απόπειρες ανάκτησης και τέλος κάμποση προσπάθεια ανάσυρσης του κωδικού από τα βάθη της μνήμης για να αποκτήσω ξανά πρόσβαση. Και μόλις συνδέθηκα ένιωσα αμέσως πόσο μεγάλο και πυκνό διάστημα μπορούν να είναι τα δύο χρόνια.

Να μαστε εδώ και πάλι λοιπόν, φίλοι μου. Να μιλάμε ο καθένας από το παράθυρό του για τα βιβλία μας, τις ταινίες, τις μουσικές  μας και αν χρειαστεί τους ανθρώπους και τις στιγμές μας -αυτά δηλαδή που πάντα βαραίνουν περισσότερο.