Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου 2012

Μνημείο του παρελθόντος,καθρέφτης του παρόντος

 Η Ευρώπη του 20ου αιώνα είναι δίχως υπερβολή το πιο ενδιαφέρον πεδίο έρευνας για έναν ιστοριοδίφη.Εδώ ξέσπασαν και κορυφώθηκαν δυο καταστρεπτικοί παγκόσμιοι πόλεμοι, συγκρούσεις δίχως προηγούμενο σε έκταση και σφοδρότητα. Εδώ γεννήθηκαν τα τέρατα του φασισμού και του ναζισμού για να καταχωνιαστούν τελικά στη συλλογική λήθη των λαών τους. Αυτή η ήπειρος υπήρξε το εργαστήρι για την δοκιμή θεωριών του Μαρξ και του Ένγκελς. Αργότερα, εδώ θεμελιώθηκαν σταθερές δημοκρατίες με αληθινά συστήματα πρόνοιας και ξεκίνησε το τεράστιο πείραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου για πρώτη φορά να επικρατήσει γαλήνη στην ταραγμένη ήπειρο.

    Στο τέλος του συναρπαστικού αυτού αιώνα ο Χέιρτ Μακ, Ολλανδός δημοσιογράφος, ξεκινάει ένα μεγάλο ταξίδι διάρκειας ενός έτους σε είκοσι περίπου ευρωπαϊκές χώρες. Στόχος του δεν είναι να περιγράψει απλώς τις πόλεις που επισκέπτεται, αλλά να αναζητήσει σε αυτές ίχνη από το παρελθόν της ηπείρου.Πριν την αλλαγή του αιώνα, ο Μακ στέκεται στο χρόνο και κοιτάζει προς τα πίσω. Πώς μέσα από τα χαρακώματα του Ά παγκοσμίου πολέμου, τη μαζική παράκρουση του ΄20 και του ΄30, τις φρικαλεότητες του δεύτερου πολέμου, το μίσος και τους εθνικούς ανταγωνισμούς φτάσαμε στη σημερινή ενωμένη Ευρώπη; Και κυρίως, τι έχουν να πουν οι Ευρωπαίοι του σήμερα, τι σημάδια άφησαν τα γεγονότα στους ίδιους τους ανθρώπους και μπορούμε να μιλάμε για ένα κοινό "ευρωπαϊκό λαό";

 Βλέποντας κανείς τον όγκο του βιβλίου "Στην Ευρώπη- Ταξίδια στον 20ο αιώνα"(εκδ. Μεταίχμιο, μετάφραση Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά, σελίδες 864), καθώς και την δεκαπεντασέλιδη βιβλιογραφία που παρατίθεται, ίσως θεωρήσει πως ο Μακ επιχειρεί μια "στεγνή" ιστορική αφήγηση.Το πράγμα όμως δεν είναι έτσι.Το κείμενο διαπνέεται μέχρι τέλους από μια υπέροχη φρεσκάδα. Μέσα από προσωπικά βιώματα, ντοκουμέντα, επισκέψεις σε μουσεία και χώρους όπου γράφτηκε η ιστορία, ο Μακ δίνει μια ολόκληρη τοιχογραφία του περασμένου αιώνα, πάντα με πληρότητα και κριτική ματιά.

 Στην αφήγηση το λόγο συχνά παίρνουν οι πρωταγωνιστές: ο εγγονός του τελευταίου Γερμανού Κάιζερ, ένας ολλανδός πρωθυπουργός και μετέπειτα ευρωπαίος αξιωματούχος, ένα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής ένωσης, ένας πρωταγωνιστής της επανάστασης των γαρυφάλλων, άνθρωποι από την Ανατολική Ευρώπη που βιώνουν ραγδαίες αλλαγές.Άλλες φορές πάλι επιστρατεύονται κείμενα λογοτεχνών για να ζωντανεύσει μια ιστορική στιγμή. Τα δημοσιογραφικά κείμενα του Γιόζεφ Ροτ, η αλληλογραφία και τα σημειώματα του Τσβάιχ, τα ημερολόγια του Άρθουρ Κέσλερ μας μεταφέρουν στην καρδιά της μεσοπολεμικής Ευρώπης.

"H ιστορία του εικοστού αιώνα δεν ήταν ένα έργο που διαδραματιζόταν μπροστά στα μάτια τους, ήταν ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος της δικής τους - και δικής μας- ζωής.Είμαστε κομμάτι αυτού του αιώνα. Ο αιώνα είναι κομμάτι του εαυτού μας"

  Το αποτέλεσμα λοιπόν δεν είναι μια ιστορική μελέτη, αλλά ένα ζωντανό έργο, ένα μαγευτικό πέρασμα από τις μεγαλουπόλεις της ηπείρου που έγιναν θέατρο σπουδαίων γεγονότων: από την αυτοκρατορική Βιένη, το Σεράγεβο και το Παρίσι στην ισοπεδωμένη Γκέρνικα, το βομβαρδισμένο Λονδίνο και το πολιορκούμενο Στάλινγκραντ και τελικά στο Βερολίνο, την πόλη που κλείνει μέσα της ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Όπως αντιλαμβάνεστε, βαρύτητα δίνεται σε συγκεκριμένες χώρες και άλλες, π.χ. Ελλάδα και Βουλγαρία, παραμελούνται.
   
             Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, Ιερώνυμος Μπος,το ίδιο αχανές και γοητευτικό με το έργο του Μακ

 Το βιβλίο αγγίζει την τελειότητα κατά την περιγραφή του Μεσοπολέμου, που χάρη στην ένταση και την πολυπρισματικότητά της προσφέρει απίστευτη λογοτεχνική απόλαυση. Πιο αμήχανη γίνεται η αφήγηση στο κομμάτι που αφορά τα πρώην σοβιετικά κράτη, ίσως γιατί τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν εκεί μοιάζουν ασήμαντα μπροστά σε ότι συνέβη στην κεντρική και δυτική Ευρώπη.

  Τέλος, αυτό που πράγματι εντυπωσιάζει, είναι ο επίλογος, γραμμένος το 2003, 4 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του ταξιδιού. Ο Μακ εκφράζει τους προβληματισμούς του σχετικά με το κατά πόσο το η ευρωπαϊκή ιδέα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι τόσο εύστοχη η κριτική του και τόσο διεισδυτική η ματιά του που σχεδόν μια δεκαετία πριν αποκαλύπτει αδυναμίες που οψίμως μας απασχόλησαν. Η ένωση των λαών, λαών με τόσο διαφορετικές καταβολές, δεν επιτυγχάνεται μέσα από ένα αποξενωμένο διοικητικό μηχανισμό και μια γραφειοκρατική οικονομική ένωση.Ο Μακ έγραψε ένα αριστούργημα που μας θυμίζει από που ξεκινήσαμε και μας δείχνει που καταλήξαμε.

 " Δεν υπάρχει ευρωπαϊκός λαός. Δεν υπάρχει ένας οικουμενικός κοινός πολιτισμός και μια κοινή παράδοση που να συνδέουν το Γιόρβερτ, το Βασάρομπετς και την Κεφαλονιά, υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις: η βορειοπροτεσταντική, η ρωμαιοκαθολική, η ελληνορθόδοξη και η μουσουλμανική οθωμανική παράδοση. Δεν υπάρχει μια γλώσσα, υπάρχουν πολλές δεκάδες.Οι Ιταλοί έχουν εντελώς διαφορετική αίσθηση για τη λέξη κράτος από ό,τι οι Βρετανοί.Οι πολιτικές κουλτούρες απέχουν πολύ μεταξύ τους. Η απροκάλυπτη ευνοιοκρατία και προστασία, συνηθισμένη στη νότια Ευρώπη, θεωρείται θανάσιμο πολιτικό αμάρτημα στην Ολλανδία και στις σκανδιναβικές χώρες. Οι Σουηδοί σοσιαλιστές είναι μεγαλύτεροι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς από τους κεντροδεξιούς Ιταλούς ή Ισπανούς. Η δημοκρατική παράδοση είναι σε τελευταία ανάλυση λεπτή: κατά ένα μεγάλο μέρος του εικοστού αιώνα μόνο η βορειοδυτική γωνιά της ηπείρου μπορούσε να αποκαλείται δημοκρατική" 


   

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου