Δευτέρα 24 Δεκεμβρίου 2012

Ευχές!

 Η χρονιά οδεύει στο τέλος της και ήρθε η ώρα για την τελευταία ανάρτηση του 2012.Τα Χριστούγεννα είναι το μεγαλύτερο δώρο της Λογοτεχνίας στον μέσο άνθρωπο. Χωρίς τον Ντίκενς το δεκαπενθήμερο αυτό θα ήταν μια στενά θρησκευτική γιορτή και όχι ένα μαγικό ,παγανιστικό ξεφάντωμα γεμάτο γέλια, γλυκά και δώρα. Θερμές ευχές για καλές γιορτές, δίπλα σε ανθρώπους που αγαπάτε, για ένα νέο έτος γεμάτο υγεία και ευτυχισμένες στιγμές. Μακάρι το 2013 να πάρει μαζί του όσα σας στεναχώρησαν και να φέρει νέες εμπειρίες και φίλους.





 "He[=Scrooge] became as good a friend, as good a master, and as good a man, as the good old city knew, or any other good old city, town, or borough, in the good old world.[... ]He had no further intercourse with Spirits, but lived upon the Total Abstinence Principle, ever afterwards; and it was always said of him, that he knew how to keep Christmas well, if any man alive possessed the knowledge. May that be truly said of us, and all of us! And so, as Tiny Tim observed, God bless us, everyone!", A Christmas Carol by Charles Dickens

Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου 2012

Tango με την ομορφιά

   Στο παρελθόν είχα πολλές ευκαιρίες να διαπιστώσω την δύναμη της λογοτεχνικής μορφής που λέγεται διήγημα. Στον κανόνα της παγκόσμιας λογοτεχνίας θα συναντήσουμε δεκάδες ογκωδέστατα μυθιστορήματα που σημάδεψαν την κουλτούρα μας, διηγήματα όμως θα βρούμε ελάχιστα. Κι όμως γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Πόε,ο Μοπασάν, ο Τσέχωφ και Μπόρχες έμειναν στην ιστορία κυρίως μέσα από τα διηγήματά τους. Οπωσδήποτε ένα μυθιστόρημα δίνει χαρακτήρες πιο ολοκληρωμένους, μύθους πολυεπίπεδους και έναν ολόκληρο κόσμο μέσα στον οποίο μπορείς να βυθιστείς. Καμία όμως λογοτεχνική φόρμα δεν προσφέρει την αμεσότητα, την έκπληξη του αναπάντεχου, την ποικιλία και την πρωτοτυπία θεμάτων που χαρίζει ένα διήγημα.
   
Τα περασμένα Χριστούγεννα, πριν αποκτήσω blog, είχα την ευτυχία να περάσω μερικές από τις πιο απολαυστικές αναγνώσεις της ζωής μου με συντροφιά μια συλλογή διηγημάτων του Κορτάσαρ, ενός πραγματικού ιδιοφυούς συγγραφέα που στέκεται στη σκιά των ιερών τεράτων της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας. Ο Κορτάσαρ ασφαλώς και δεν είναι άγνωστος, όμως δεν συζητήθηκε και δεν διαβάστηκε  όσο ο Λιόσα, ο Μάρκες και ο Μππόρχες.
 
Pollock, The Key

Οι εκδόσεις Πάπυρος επιμελήθηκαν μια αριστουργηματική ανθολογία διηγημάτων.Το "Αξολότλ και άλλα διηγήματα" περιλαμβάνει κείμενα(ρεαλιστικού και φανταστικού περιεχομένου) από διάφορες συλλογές του Αργεντινού, υπέροχα μεταφρασμένα από την Ισμήνη Κανσή που πετυχαίνει ακόμα και στα πιο απαιτητικά σημεία να διατηρήσει την ροή και το σφρίγος του πρωτότυπου. Αν λείπει κάτι για να χαρακτηριστεί η έκδοση τέλεια, αυτό είναι μια εκτενέστερη εισαγωγή. Επίσης να προειδοποιήσω πως , αν αποφασίσετε να διαβάσετε το βιβλίο, αφήστε την εισαγωγή για το τέλος, καθώς αποκαλύπτονται στοιχεία των ιστοριών.

"Από το απόγευμα μέχρι αργά τη νύχτα, μέσ από δρόμους που άνοιγαν οι λέξεις στο πήγαινέλα τους, από χέρια που έσμιγαν  για μια στιγμή πάνω στο τραπεζομάντιλο πριν γελάσουν, πριν καπνίσουν κι άλλα τσιγάρα, θ΄απομείνει μια διαδρομή με ταξί, κάποιο μέρος που εκείνος ή εκείνη ήξεραν, ένα δωμάτιο,όλα μπερδεμένα σε μια εικόνα από λευκά σεντόνια και τη βιαστική, σχεδόν θυμωμένη σύσπαση των κορμιών σε μια ατελείωτη συνεύρεση από σιωπές που έσπαγαν και επανέρχονταν, κάθε φορά λιγότερο πιστευτές, από κάθε νέα έκρηξη που τους συνέτριβε, τους κατατρόπωνε και τους ζεματούσε, μέχρι εξάντλησης, μέχρι την τελευταία καύτρα των τσιγάρων το ξημέρωμα"

 Όσον αφορά τα έργα αυτά καθαυτά, το καθένα έχει τη δική του μαγεία, όλα συναρπαστικά και τόσο γεμάτα που μετά από κάθε διήγημα έχεις την αίσθηση πως τελείωσες ένα μυθιστόρημα. Το "Τη νύχτα ανάσκελα" είναι με βεβαιότητα ένα από τα δέκα καλύτερα διηγήματα που έχω διαβάσει. Όχι απλώς υπέροχα γραμμένο, όπως όλα, αλλά και συγκλονιστικά απρόοπτο. Αν και είναι μόλις το δεύτερο κείμενο της συλλογής, μετά το εμβληματικό "Σπίτι", η ομορφιά και η τελειότητά του με μάγεψε και με συνέτριψε τόσο που επί δύο μέρες δε μπορούσα να συνεχίσω την ανάγνωση, χαμένος ακόμα στην ανάμνηση αυτού του μικροσκοπικού διαμαντιού.
 
 "Οι μαινάδες" είναι ένα διήγημα τρελό, με ταχύτατο ρυθμό που παρασέρνει τον αναγνώστη σε μια κατάσταση όπου μέσα σε ένα απολύτως ρεαλιστικό πλαίσιο αποκαλύπτεται το παράδοξο της συλλογικής παράκρουσης. "Η υγεία των αρρώστων" είναι ένα από τα πιο αστεία διηγήματα του βιβλίου: μια οικογένεια που αποκρύπτει από την άρρωστη, γριά μητέρα κάθε πρόβλημα για να μην κλονιστεί κι άλλο, πράγμα που έχει  ανυπολόγιστες συνέπειες.Στη "Δεσποινίδα Κόρα"παρακολουθούμε την εξαιρετικά τρυφερή ιστορία της ερωτικής αφύπνισης ενός εφήβου και ταυτόχρονα μια απαιτητική άσκηση ύφους, καθώς μέσα σε 24 σελίδες τον λόγο παίρνουν τέσσερις πρωτοπρόσωποι αφηγητές, με την εναλλαγή μάλιστα να γίνεται ακόμα και μέσα σε μια συντακτική περίοδο. " Η Σίλβια" είναι μια ακόμα αφορμή για ντελίριο και ύμνους στον Κορτάσαρ, μια συγκινητική αφήγηση που  παντρεύει με τρόπο μαγικό την πραγματικότητα και τη φαντασία. Τέλος, το
"Κείμενο σε σημειωματάριο" είναι μια συνομωσιολογική, γκροτέσκα ιστορία, μια ευφυής σύλληψη για έναν ολόκληρο κόσμο που κινείται αθόρυβα μέσα στις στοές του μετρό.
   
" Αν γινόταν να σκίσουμε και να πετάξουμε σαν παλιό βιβλίο ή σαν παλιόχαρτο  το παρελθόν. Όμως βρίσκεται πάντα εδώ, λεκιάζει το καθαρό χαρτί και νομίζω πως αυτό είναι το πραγματικό μας μέλλον"


Ακόμα και αν τα θέματα δεν ήταν τόσο γοητευτικά, ο λόγος και μόνο του Κορτάσαρ θα ήταν αρκετός για να διαβάσω εκατοντάδες σελίδες. Κρατώντας στα χέρια μου το βιβλίο, ένιωθα απόλυτα απορροφημένος σε αυτό και επιβράδυνα την ανάγνωση, ελπίζοντας πως το βιβλίο αυτό δεν θα τελειώσει ποτέ. Η ποικιλία που ανέφερα παραπάνω, δεν περιορίζεται στη θεματολογία, αντίθετα αφορά και το ύφος. Από τον λιτό, γραφειοκρατικό τόνο που θυμίζει υπηρεσιακή αναφορά ("Κείμενο σε Σημειωματάριο"), στο χειμαρρώδη και συναισθηματικά φορτισμένο λόγο του "Η Λιλάνα κλαίει" ή στο "φλύαρο", γεμάτο παιδική αφέλεια στιλ  του "Μετά το Φαγητό", ένα ποικιλόχρωμο μωσαϊκό.

Υ.Γ. Μια απίστευτη σύμπτωση είναι πως έτυχε να διαβάσω το βιβλίο ακριβώς την ίδια εβδομάδα με τον ναυτίλο.

  

Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου 2012

Μνημείο του παρελθόντος,καθρέφτης του παρόντος

 Η Ευρώπη του 20ου αιώνα είναι δίχως υπερβολή το πιο ενδιαφέρον πεδίο έρευνας για έναν ιστοριοδίφη.Εδώ ξέσπασαν και κορυφώθηκαν δυο καταστρεπτικοί παγκόσμιοι πόλεμοι, συγκρούσεις δίχως προηγούμενο σε έκταση και σφοδρότητα. Εδώ γεννήθηκαν τα τέρατα του φασισμού και του ναζισμού για να καταχωνιαστούν τελικά στη συλλογική λήθη των λαών τους. Αυτή η ήπειρος υπήρξε το εργαστήρι για την δοκιμή θεωριών του Μαρξ και του Ένγκελς. Αργότερα, εδώ θεμελιώθηκαν σταθερές δημοκρατίες με αληθινά συστήματα πρόνοιας και ξεκίνησε το τεράστιο πείραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου για πρώτη φορά να επικρατήσει γαλήνη στην ταραγμένη ήπειρο.

    Στο τέλος του συναρπαστικού αυτού αιώνα ο Χέιρτ Μακ, Ολλανδός δημοσιογράφος, ξεκινάει ένα μεγάλο ταξίδι διάρκειας ενός έτους σε είκοσι περίπου ευρωπαϊκές χώρες. Στόχος του δεν είναι να περιγράψει απλώς τις πόλεις που επισκέπτεται, αλλά να αναζητήσει σε αυτές ίχνη από το παρελθόν της ηπείρου.Πριν την αλλαγή του αιώνα, ο Μακ στέκεται στο χρόνο και κοιτάζει προς τα πίσω. Πώς μέσα από τα χαρακώματα του Ά παγκοσμίου πολέμου, τη μαζική παράκρουση του ΄20 και του ΄30, τις φρικαλεότητες του δεύτερου πολέμου, το μίσος και τους εθνικούς ανταγωνισμούς φτάσαμε στη σημερινή ενωμένη Ευρώπη; Και κυρίως, τι έχουν να πουν οι Ευρωπαίοι του σήμερα, τι σημάδια άφησαν τα γεγονότα στους ίδιους τους ανθρώπους και μπορούμε να μιλάμε για ένα κοινό "ευρωπαϊκό λαό";

 Βλέποντας κανείς τον όγκο του βιβλίου "Στην Ευρώπη- Ταξίδια στον 20ο αιώνα"(εκδ. Μεταίχμιο, μετάφραση Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά, σελίδες 864), καθώς και την δεκαπεντασέλιδη βιβλιογραφία που παρατίθεται, ίσως θεωρήσει πως ο Μακ επιχειρεί μια "στεγνή" ιστορική αφήγηση.Το πράγμα όμως δεν είναι έτσι.Το κείμενο διαπνέεται μέχρι τέλους από μια υπέροχη φρεσκάδα. Μέσα από προσωπικά βιώματα, ντοκουμέντα, επισκέψεις σε μουσεία και χώρους όπου γράφτηκε η ιστορία, ο Μακ δίνει μια ολόκληρη τοιχογραφία του περασμένου αιώνα, πάντα με πληρότητα και κριτική ματιά.

 Στην αφήγηση το λόγο συχνά παίρνουν οι πρωταγωνιστές: ο εγγονός του τελευταίου Γερμανού Κάιζερ, ένας ολλανδός πρωθυπουργός και μετέπειτα ευρωπαίος αξιωματούχος, ένα μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής ένωσης, ένας πρωταγωνιστής της επανάστασης των γαρυφάλλων, άνθρωποι από την Ανατολική Ευρώπη που βιώνουν ραγδαίες αλλαγές.Άλλες φορές πάλι επιστρατεύονται κείμενα λογοτεχνών για να ζωντανεύσει μια ιστορική στιγμή. Τα δημοσιογραφικά κείμενα του Γιόζεφ Ροτ, η αλληλογραφία και τα σημειώματα του Τσβάιχ, τα ημερολόγια του Άρθουρ Κέσλερ μας μεταφέρουν στην καρδιά της μεσοπολεμικής Ευρώπης.

"H ιστορία του εικοστού αιώνα δεν ήταν ένα έργο που διαδραματιζόταν μπροστά στα μάτια τους, ήταν ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος της δικής τους - και δικής μας- ζωής.Είμαστε κομμάτι αυτού του αιώνα. Ο αιώνα είναι κομμάτι του εαυτού μας"

  Το αποτέλεσμα λοιπόν δεν είναι μια ιστορική μελέτη, αλλά ένα ζωντανό έργο, ένα μαγευτικό πέρασμα από τις μεγαλουπόλεις της ηπείρου που έγιναν θέατρο σπουδαίων γεγονότων: από την αυτοκρατορική Βιένη, το Σεράγεβο και το Παρίσι στην ισοπεδωμένη Γκέρνικα, το βομβαρδισμένο Λονδίνο και το πολιορκούμενο Στάλινγκραντ και τελικά στο Βερολίνο, την πόλη που κλείνει μέσα της ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Όπως αντιλαμβάνεστε, βαρύτητα δίνεται σε συγκεκριμένες χώρες και άλλες, π.χ. Ελλάδα και Βουλγαρία, παραμελούνται.
   
             Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, Ιερώνυμος Μπος,το ίδιο αχανές και γοητευτικό με το έργο του Μακ

 Το βιβλίο αγγίζει την τελειότητα κατά την περιγραφή του Μεσοπολέμου, που χάρη στην ένταση και την πολυπρισματικότητά της προσφέρει απίστευτη λογοτεχνική απόλαυση. Πιο αμήχανη γίνεται η αφήγηση στο κομμάτι που αφορά τα πρώην σοβιετικά κράτη, ίσως γιατί τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν εκεί μοιάζουν ασήμαντα μπροστά σε ότι συνέβη στην κεντρική και δυτική Ευρώπη.

  Τέλος, αυτό που πράγματι εντυπωσιάζει, είναι ο επίλογος, γραμμένος το 2003, 4 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του ταξιδιού. Ο Μακ εκφράζει τους προβληματισμούς του σχετικά με το κατά πόσο το η ευρωπαϊκή ιδέα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι τόσο εύστοχη η κριτική του και τόσο διεισδυτική η ματιά του που σχεδόν μια δεκαετία πριν αποκαλύπτει αδυναμίες που οψίμως μας απασχόλησαν. Η ένωση των λαών, λαών με τόσο διαφορετικές καταβολές, δεν επιτυγχάνεται μέσα από ένα αποξενωμένο διοικητικό μηχανισμό και μια γραφειοκρατική οικονομική ένωση.Ο Μακ έγραψε ένα αριστούργημα που μας θυμίζει από που ξεκινήσαμε και μας δείχνει που καταλήξαμε.

 " Δεν υπάρχει ευρωπαϊκός λαός. Δεν υπάρχει ένας οικουμενικός κοινός πολιτισμός και μια κοινή παράδοση που να συνδέουν το Γιόρβερτ, το Βασάρομπετς και την Κεφαλονιά, υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις: η βορειοπροτεσταντική, η ρωμαιοκαθολική, η ελληνορθόδοξη και η μουσουλμανική οθωμανική παράδοση. Δεν υπάρχει μια γλώσσα, υπάρχουν πολλές δεκάδες.Οι Ιταλοί έχουν εντελώς διαφορετική αίσθηση για τη λέξη κράτος από ό,τι οι Βρετανοί.Οι πολιτικές κουλτούρες απέχουν πολύ μεταξύ τους. Η απροκάλυπτη ευνοιοκρατία και προστασία, συνηθισμένη στη νότια Ευρώπη, θεωρείται θανάσιμο πολιτικό αμάρτημα στην Ολλανδία και στις σκανδιναβικές χώρες. Οι Σουηδοί σοσιαλιστές είναι μεγαλύτεροι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς από τους κεντροδεξιούς Ιταλούς ή Ισπανούς. Η δημοκρατική παράδοση είναι σε τελευταία ανάλυση λεπτή: κατά ένα μεγάλο μέρος του εικοστού αιώνα μόνο η βορειοδυτική γωνιά της ηπείρου μπορούσε να αποκαλείται δημοκρατική"