Ο Απόκληρος

 "Ξέρεις χτύπησα, πονάει το γόνατό μου, δεν έχω πεντάρα, ούτε δουλειά, ούτε Μαρί,αλλά δε βαριέσαι, κι αύριο το πρωί θα 'μαι πάλι χτυπημένος, χωρίς λεφτά,χωρίς δουλειά, χωρίς Μαρί- οπότε δεν είναι επείγον."

 Ο Χανς Σνηρ, πρωτοπρόσωπος αφηγητής του μυθιστορήματος "Οι απόψεις ενός κλόουν" του Χάινριχ Μπελ(εκδ. Γράμματα, μετάφραση Τζένη Μαστοράκη), είναι ένας άνθρωπος που δύσκολα θα αντιπαθούσε κανείς. Διαρκώς μελαγχολικός, σε σημείο που αντιμετωπίζει με αδιαφορία ως κυνισμό τις αναποδιές στη ζωή του και περιπαίζει με πικρόχολα σχόλια όσους συναναστρέφεται,ακόμα και αυτούς που έχει ανάγκη, συμβιβασμένος με την αποτυχία του, ο Χανς αυτοσαρκάζεται και παράλληλα στηλιτεύει τον ανορθολογισμό της κοινωνίας του.

 Ο Χανς είναι ένας κοινωνικός αποστάτης, γόνος μια μεγαλοαστική οικογένειας με μακρά παράδοση στις επιχειρήσεις, ο οποίος αρνήθηκε να ακολουθήσει την πεπατημένη, να κληρονομήσει την τεράστια περιουσία του και να ζήσει το ίδιο κομφορμιστικά και μίζερα με τους γονείς του. Μια μέρα, απηυδισμένος από την αυστηρή μητέρα και τον εργασιομανή πατέρα του, παίρνει το βαλιτσάκι του και το σκάει μαζί με τον ένα και μοναδικό έρωτα που γνώρισε στη ζωή του, τη Μαρί. Στόχος δεν είναι άλλος από την εκπλήρωση του ονείρου του, να δουλέψει ως περιοδεύων κλόουν, ώστε να γεράσει δίπλα στην αγαπημένη του, όχι πλουσιοπάροχα, αλλά ταπεινά και ελεύθερα.Ο Χανς δεν είναι ένας μικροαστός από αυτούς που επίσης σιχαίνεται. Θέλει να είναι ένα ελεύθερος άνθρωπος με τη δική του προσωπική σφαίρα, την οποία καμία κοινωνική επιταγή, καμία θεία εντολή , καμία πατρική καθοδήγηση δεν μπορεί να διατρήσει. Θεωρεί παράλογο ό,τι βλέπει γύρω του και η παράνοια που διαπιστώνει τον κάνει να κινείται σαν εκκρεμές μεταξύ αδιαφορίας και απόγνωσης- μια νότα υπαρξισμού είναι εμφανής.

"Ήθελα να κλάψω, αλλά με κράτησε το μακιγιάζ, ήταν τόσο ωραίο, μ΄όλα του τα ραγίσματα και τα ξεφλουδίσματα, θα το 'κανα χαλάστρα με τα δάκρυα"

Δε θα ήθελα να είμαι Γερμανός , όταν εκδόθηκε αυτό το βιβλίο. Ο Μπελ εστιάζει σε λεπτομέρειες και πραγματικά σφάζει με το βαμβάκι τους συμπατριώτες του, δίχως να αφήνει τίποτα στο απυρόβλητο, ούτε το παρόν τους, ούτε το οδυνηρό πρόσφατο παρελθόν τους, ούτε αυτό που θα λέγαμε νοοτροπία τους. Ας αρχίσουμε από το πρώτο. "Οι απόψεις ενός κλόουν" δημοσιεύονται το 1967  με τη Γερμανία να έχει ολοκληρώσει το οικονομικό της θαύμα και να έχει αφήσει για τα καλά πίσω της τα ερείπια και τον διασυρμό του πολέμου. Ποιοι ήταν όμως οι πρωταγωνιστές αυτού του θαύματος; Ο Χανς δεν αφήνει αμφιβολίες: άτομα όπως οι συγγενείς του, υποστηρικτές-ακόμα και ακραιφνώς- των Ναζί, τα οποία προσαρμόστηκαν αναίμακτα και ταχύτατα στις νέες συνθήκες, διαλαλώντας μάλιστα την αντιστασιακή τους δράση (και στους Έλληνες θα έπρεπε να θυμίζει πολλά αυτή η κατάσταση...) .Πνευματικοί άνθρωποι, δίχως αληθινή καλλιέργεια που αρκούνται σε μια εντυπωσιακή βιτρίνα με τσιτάτα και ηθικολογίες. Ο Χανς δε συναντά πουθενά γύρω του ειλικρινή ανθρώπινη συμπόνια.Ναι, οικονομικά η Γερμανία τα χει καταφέρει, ψιθυρίζει ο Μπελ, με τους ανθρώπους της όμως τι έγινε;

Ο Μπελ δεν αφήνει ανέγγιχτους δυο από τους πυλώνες που συγκρατούν την κυρίαρχη νοοτροπία στην κοινωνία του, τον καθολικισμό και τον προτεσταντισμό. Ο πρώτος είναι αυτός που του στέρησε την Μαρί, φανατική καθολική, που προκειμένου να αποφύγει  τα σχόλια δέχεται να παντρευτεί με θρησκευτικό γάμο και μόνο αν ο Χανς δεχτεί να ακολουθήσουν τα παιδιά το δικό της δόγμα.Τελικά παντρεύεται έναν καθολικό που χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στους κύκλους της καθολικής εκκλησίας. Η υποκρισία και το μαστίγιο της ηθικής που καταπιέζει τους καθολικούς εξοργίζει τον Χανς, που θέλει να παρουσιαστεί ενώπιον του Πάπα για μια σύντομη παράσταση.

Ο προτεσταντισμός είναι αυτός που δίνει το τελειωτικό χτύπημα στις σχέσεις του Χανς με την οικογένειά του. Στην κορυφαία σκηνή του βιβλίου, ο Χανς συναντά τον πατέρα του. Του ζητά οικονομική ενίσχυση, όμως δε βρίσκει ανταπόκριση. Γιατί να δώσεις λεφτά σε έναν αποτυχημένο αρλεκίνο, έστω κι αν είναι γιος σου; Κανείς δε δικαιούται να ανταμείβεται χωρίς να εργάζεται σκληρά, διότι διαφορετικά είναι καταστροφικός για τον εαυτό του και επιβαρυντικός για τους γύρω του. Ο Χανς, λοιπόν, ξεσπάει εναντίον της "σύνεσης" και της ασκητικότητας που επιβάλλει η νοοτροπία των γονιών του:

"Θες να πεις πως δε χορταίνατε φαΐ;" "Ακριβώς" του λέω ατάραχος "ποτέ μας δε χορτάσαμε, τουλάχιστον στο σπίτι.Μέχρι σήμερα δεν έμαθα αν ήταν τσιγκουνιά ή λόγοι αρχής, αλλά θα προτιμούσα να πιστεύω πως ήταν τσιγκουνιά. Ξέρεις όμως τι παθαίνει ένα παιδί όταν κάνει ποδήλατο όλο το απόγευμα κι έπειτα παίζει ποδόσφαιρο, κι έπειτα κολυμπάει στον Ρήνο;"

"Φαντάζομαι πως του ανοίγει η όρεξη"είπε ψυχρά

"Όχι" του λέω,"Ξελιγώνεται!Να πάρει ο διάβολος όταν ήμαστε μικροί, ξέραμε απλώς πως είχαμε περιουσία, μεγάλη περιουσία, μόνο που εμείς δεν την είδαμε ποτέ: δε φάγαμε ούτε μια φορά της προκοπής."

"Σας έλειψε τίποτα;"

"Ναι" του λέω,"και να σου πω τι μας έλειψε: το φαΐ και το χαρτζιλίκι" 

"Οι απόψεις ενός κλόουν" είναι ένα αρκετά ιδιαίτερο μυθιστόρημα που με τον τρόπο του σε γοητεύει και σε κάνει να συμπαθήσεις τον αφηγητή του.Ο Χανς είναι ένα κομμάτι από εμάς κάθε φορά που δυσανασχετούμε και εξεγειρόμαστε με ό,τι μας πληγώνει γύρω μας.Τις περισσότερες φορές, όμως, είμαστε εμείς πάλι που πληγώνουμε τους στιγμιαίους Χάνς που βρίσκουμε στο δρόμο μας. Σημειώνεται ότι ο Μπελ βραβεύτηκε με Νόμπελ λογοτεχνίας.

Χάινριχ Μπελ