Εδώ είμαστε και συνεχίζουμε με ένα σπουδαίο βιβλίο, το αριστούργημα του Γιόζεφ Ροτ "Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ"(εκδ. Άγρα, μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου). Γραμμένο την περίοδο του Μεσοπολέμου, το βιβλίο είναι ο πικρός αποχαιρετισμός στην κραταιά Αυστροουγγαρία που θάφτηκε στα ερείπια του μεγάλου πολέμου. Αν ο "Γατόπαρδος" ήταν μια νοσταλγική απεικόνιση του τέλους της σικελικής αριστοκρατίας, το "Εμβατήριο" είναι ένας διαρκής θρήνος όχι απλώς για μια χαμένη πατρίδα, αλλά για έναν ολόκληρο κόσμο που κατέρρευσε μέσα σε λίγα χρόνια. Ο Ροτ έχει ζωντανές μνήμες από τον κόσμο αυτό, από την πολυεθνική και αχανή αυτοκρατορία, από την πατρική μορφή του τελευταίου των Αψβούργων ,Φραγκίσκου Ιωσήφ, από την καθημερινότητα στα αστικά κέντρα και τους βαλτότοπους των ανατολικών επαρχιών, για αυτό και τόσο σπαρακτικό το αντίο, για αυτό και είναι τέτοιας μεγάλης πνοής το έργο του.Δεν ανασυνθέτει δηλαδή απλώς μια εποχή, αλλά καταθέτει όλα τα συναισθήματα του συντετριμμένου Αυστριακού που είδε τη χώρα του να γερνάει, να παρακμάζει και τελικά να ταπεινώνεται και να διαμελίζεται.
"Είμαστε όλοι χαμένοι, κι εσείς και ο γιος σας και εγώ.Είμαστε, οι τελευταίοι ενός κόσμου.."
Η οικογένεια Τρόττα ακολουθεί τη μοίρα της μοναρχίας.Ο Γιόζεφ Τρόττα,οι πρόγονοι του οποίου εδώ και γενιές ζουν σαν ταπεινοί αγρότες στα ανατολικά, συμμετέχει στη μάχη του Σολφερίνο ως στρατιώτης και προστατεύει με το κορμί του το νεαρό τότε αυτοκράτορα από σφαίρα που κατευθυνόταν προς αυτόν.Η μεγαλοψυχία του μονάρχη είναι μεγάλη. Ο Τρόττα ανταμείβεται με τίτλο ευγενείας και προαγωγή στην ιεραρχία, ενώ η γενιά του εξασφαλίζει την αυτοκρατορική εύνοια. Οι Τρόττα δεν είναι πια κάποιο από τους χιλιάδες ανώνυμους βιοπαλαιστές, αποκτούν κύρος και κοινωνικές φιλοδοξίες, καθώς μπορούν χωρίς δυσκολία να γίνονται δεκτοί από τον ίδιο τον αυτοκράτορα.
Ο Φραντς φον Τρόττα δεν ακολουθεί στρατιωτική σταδιοδρομία, καθ΄υπόδειξη του πατέρα του εντάσσεται στον διοικητικό μηχανισμό και χάρη στο όνομά του καταλαμβάνει υψηλότατα αξιώματα.Άνθρωπος με προτεσταντική αφοσίωση στη δουλειά του και λατρεία στο πρόσωπο του αυτοκράτορα, ο Φραντς ακολουθεί έναν μεγαλοαστικό τρόπο ζωής και επιβάλλει αυστηρή διαπαιδαγώγηση στο γιο του Καρλ Γιόζεφ που προορίζεται για αξιωματικός του ένδοξου αυστριακού στρατού. Ο τελευταίος των Τρόττα είναι το πρόσωπο που πρωταγωνιστεί στο "Εμβατήριο" και τα βήματά του μοιάζουν παράλληλα με τις τύχες της αυτοκρατορίας.
Ο Καρλ Γιόζεφ δεν πρόκειται να προσθέσει νέα ανδραγαθήματα στην ιστορία της οικογένειάς του, δεν θα γίνει ένας νέος ήρωας του Σολφερίνο. Αντίθετα μοιάζει αποπροσανατολισμένος, δίχως ιδιαίτερες βλέψεις.Διαισθάνεται την οριστική παρακμή της μοναρχίας που συνεπάγεται το τέλος του γένους του. Τελικά θα βρεθεί "αυτοεξόριστος" σε έναν στρατώνα της ανατολικής μεθορίου, χωρίς προοπτικές ανέλιξης, με μόνη απασχόληση το ποτό και τη ρουλέτα.Ο Καρλ Γιόζεφ είναι αυτός που παραιτείται προκαταβολικά πριν να τιναχθούν τα πάντα στον αέρα, ένα νεκρό κύτταρο σε μια κοινωνία που χαροπαλεύει.
"O αυτοκράτορας ήταν πολύ γέρος. Ήταν ο πιο γέρος αυτοκράτορας του κόσμου.Γύρω του χόρευε ο θάνατος θερίζοντας και οι κύκλοι των βημάτων του όλο μίκραιναν και όλο τον πλησίαζαν.Το χωράφι ολόκληρο ήταν πια θερισμένο και μόνο ο αυτοκράτορας έστεκε ακόμα όρθιος και περίμενε, ένα ξεχασμένο ασημένιο στάχυ.[...]Και το βλέμμα του ήταν καρφωμένο στη λεπτή, ανεπαίσθητη γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο, πέρα μακριά στον ορίζοντα.Τα μάτια του γέρου τη βλέπουν διαρκώς αυτήν τη γραμμή, όσο κι αν σπίτια,δάση ή βουνά προσπαθούν να του την κρύψουν.Έβλεπε τον ήλιο της μοναρχίας του να δύει,αλλά δεν έλεγε τίποτα.Ήξερε ότι ο ίδιος θα πέθαινε πριν πέσει το σκοτάδι. "
Δύο είναι τα κυρίαρχα στοιχεία του μυθιστορήματος. Το πρώτο σαφώς η αίσθηση του τέλους, του θανάτου που διαποτίζει τις σελίδες αυτού του έπους. Ο αφηγητής μοιάζει με μια φωνή που έρχεται από το μέλλον για να προειδοποιήσει για την καταστροφή και ταυτόχρονα να πενθήσει για αυτήν. Ο εκφραστικός και συναισθηματικός πλούτος που επιστρατεύει ο Ροτ για αυτόν τον σκοπό είναι αδύνατο να περιγραφεί. Η αίσθηση παρακμής και η διαρκής απειλή του θανάτου είναι διάχυτη στο κείμενο. Από τα προφητικά λόγια ενός Πολωνού αριστοκράτη, τις σκέψεις του Καρλ Γιόζεφ και σκονισμένο πορτρέτο του ήρωα του Σολφερίνο στην οικία των Τρόττα, ως τον κουρασμένο και γηρασμένο Φραντς, το νεκρό Ζακ που υπηρέτησε τους Τρόττα για τρεις γενιές. Και στην κορυφή ο υπερήλικας Φραγκίσκος Ιωσήφ, αδύναμος, ακίνδυνος, ένας ξεχασιάρης, αγαθός γέροντας που δεν μπορεί πλέον να κουμαντάρει το μεγάλο πλοίο που του ανατέθηκε.
Ο Καρλ Γιόζεφ και οι συστρατιώτες του θα πληροφορηθούν τη δολοφονία του διαδόχου του θρόνου Φραγκίσκου Φερδινάρδου μέσα στο ξεφάντωμα μιας γιορτής σε ένα αριστοκρατικό πύργο. Σαν άλλοι επιβάτες του Τιτανικού, μέσα σε κομφετί, πίνοντας σαμπάνιες και χορεύοντας στους ρυθμούς βιενέζικων Βαλς, αδιαφορούν πλέον για το ενδεχόμενο πολέμου. Η αυτοκρατορία είναι ήδη νεκρή, το μόνο που εκκρεμεί είναι το αγγελτήριο θανάτου.
Το δεύτερο στοιχείο είναι η αγάπη για το παρελθόν. Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ παρουσιάζεται χωρίς τα σκληρά και απωθητικά χαρακτηριστικά ενός ισόβιου δυνάστη που επί εξήντα χρόνια υπαγορεύει τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων. Το γερασμένο του σώμα είναι η Αυστρία, η μορφή του πατριαρχική, ο καλός γέροντας που φροντίζει σαν φύλακας άγγελος κάθε οικογένεια στην επικράτεια του. Ακόμα και η βαλτώδης ύπαιθρος είναι καλυμμένη με ένα πέπλο νοσταλγίας, η οποία δεν αποκαλύπτεται "πρόστυχα" αλλά δημιουργείται σταδιακά ως κλίμα στην αφήγηση.
" Η ακτινοβολία του ήλιου των Αψβούργων έφτανε στα ανατολικά ως τα σύνορα του τσάρου της Ρωσίας. Ήταν ο ίδιος ήλιος, κάτω από τον οποίο, η γενιά των Τρόττα απέκτησε τον αριστοκρατικό της τίτλο.Η ευγνωμοσύνη του Φραγκίσκου Ιωσήφ είχε καλό μνημονικό, είχε εύνοια και μακρύ χέρι.Όποτε κάποιο από τα αγαπημένα του παιδιά ετοιμαζόταν να στραβοπατήσει, οι υπουργοί και οι σύμβουλοι του αυτοκράτορα έμπαιναν έγκαιρα στη μέση και έφερναν τον άτακτο πίσω στον ίσιο δρόμο της φρονιμάδας και της σύνεσης."
Το μυθιστόρημα τελειώνει με τον θάνατο του τελευταίου Αυτοκράτορα, που συμπαρέσυρε στη λήθη αιώνες ιστορίας και ,φυσικά,τους Τρόττα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου