Δευτέρα 6 Μαΐου 2013

Για την ελληνική λογοτεχνία

 Στη σύντομη ζωή του το blog αριθμεί κάτι λιγότερο από πενήντα αναρτήσεις. Αν αφαιρέσουμε  τα αποσπάσματα ποίησης που ανεβάζω κατά διαστήματα, έχουμε περίπου σαράντα μυθιστορήματα και νουβέλες για τα οποία έγραψα τους τελευταίους οκτώ μήνες. Αυτό που παρατήρησα ... ξεφυλλίζοντας τις αναρτήσεις είναι πως- όσο περίεργο και αν φαίνεται- ανάμεσά τους δεν υπάρχει ούτε μια που να αφορά έργο Έλληνα συγγραφέα. Παρότι δεν σχολιάζω όλα τα βιβλία που διαβάζω, το γεγονός είναι πως τουλάχιστον τον τελευταίο χρόνο, ίσως και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, δεν έχω διαβάσει παρά μόνο δύο ελληνικά μυθιστορήματα. Η αναλογία είναι συντριπτική υπέρ της ξενόγλωσσης πεζογραφίας.

Μετά από την παρατήρηση αυτή σκέφτηκα ότι ανάλογη είναι η κατάσταση στα περισσότερα ιστολόγια, το μόνο μέρος που μπορεί να δει κανείς συστηματικά και σε βάθος χρόνου τις αναγνωστικές συνήθειες ενός ανθρώπου. Ο ναυτίλος, ο librofilo, η Βιβή από τη Λέσχη ανάγνωσης του degas και η Κατερίνα από το Διαβάζοντας -μηχανάκια ανάγνωσης, όχι αστεία- έχουν μια σαφή προτίμηση στην ξένη λογοτεχνία και μόνο αραιά παρουσιάζουν κάποιο ελληνικό βιβλίο. Το μοναδικό ,νομίζω, blog που παρακολουθεί συστηματικά την ελληνόφωνη πεζογραφία είναι το Βιβλιοκαφέ του Πατριάρχη Φώτιου.

Θα πει κάποιος πως ανακαλύπτουμε την Αμερική.Είναι αυτονόητο ότι η ξενόγλωσση πεζογραφία υπερτερεί αριθμητικά και για αυτό αφενός διαβάζεται περισσότερο, αφετέρου κρύβει μεγαλύτερο πλούτο και συγκινήσεις. Θα ήταν παρανοϊκό να περιμένουμε από μερικές εκατοντάδες συγγραφείς να επισκιάσουν τη λογοτεχνική παραγωγή ολόκληρης της υφηλίου.Δεν είναι όμως αυτό που με προβληματίζει. Για εμένα το ζήτημα είναι πως πολύ δύσκολα θα επιλέξω να εντάξω στη λίστα ανάγνωσης, πολύ περισσότερο να αγοράσω, έναν ελληνικό τίτλο , έστω και ως διάλειμμα από δέκα ξένα αναγνώσματα.  Επίσης , βλέποντας το αντικειμενικά, νομίζω πως την περασμένη δεκαετία λίγα ήταν τα έργα που δεν υπήρξαν εφήμερα και δεν θα ξεχαστούν σύντομα- για σοβαρή επιρροή σε ευρύτερο λογοτεχνικό επίπεδο ούτε λόγος.

Οι αναρτήσεις του Βιβλιοκαφέ και εσχάτως οι συγγραφείς που παρουσιάζει ο librofilo στην εκπομπή του μου έχουν κινήσει το ενδιαφέρον, που προς το παρόν μένει σε θεωρητικό στάδιο. Μήπως αυτή ενστικτώδης επιφυλακτικότητα απέναντι στην εγχώρια παραγωγή είναι απόρροια του τρόπου διδασκαλίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο σχολείο, όπως σχολίασε πρόσφατα και η Κατερίνα;Κανένας Έλληνας πεζογράφος δε με μάγεψε πραγματικά, αγάπησα και θαύμασα διάφορους,αλλά κανείς δεν χώρεσε στο προσωπικό μου πάνθεον. Αν υπάρχει μια περίπτωση να με δείτε να αφρίζω, είναι βάζοντας με δίπλα σε άνθρωπο που με περισπούδαστο ύφος ισχυρίζεται πως "όποιος δεν έχει διαβάσει τη γενιά του ΄30 δεν ξέρει τίποτε από λογοτεχνία"- παραβλέπω το κατά πόσο γίνεται να "ξέρει" κάποιος λογοτεχνία. 

Από τους Έλληνες κλασικούς ο Καζαντζάκης με συγκίνησε κάποιες φορές-περισσότερες όμως με κούρασε το φολκλόρ της γλώσσας του-, ο Βενέζης με απογοήτευσε, ο Πολίτης με νύσταξε περισσότερο και από τον Θεοτοκά. Στο βάθρο τους έμειναν ο επιπόλαιος αλλά αγαπημένος μου Καραγάτσης, οι δυο ογκόλιθοι του διηγήματος, Παπαδιαμάντης και Βιζυηνός, και ως μεγάλη συμπάθεια ο Γιώργος Ιωάννου(δεν θα αναφερθώ εδώ σε άλλες μικρές αγάπες). Όσο για το σήμερα, ελάχιστα με συγκινούν τα δύο βαριά χαρτιά, ο Αλεξάκης και η Δημουλά, προτιμώ περισσότερο άλλους. Μεγάλα τα κενά μου -αχανή θα έλεγα-στην ελληνική λογοτεχνία, αλλά λείπει το κίνητρο για να ξεπεράσω τις αρνητικές εμπειρίες.

Μονάχα ένα πράγμα δε έχω διαπραγματευτεί ποτέ με τον εαυτό μου: την αξία της ελληνικής ποίησης. Όσο αγανακτώ και βαριέμαι με τους πεζογράφους μας, τόσο λατρεύω και εκστασιάζομαι με τους ποιητές μας. Και πάλι υπάρχει το πρόβλημα πως η ποίηση είναι κατά βάση κάτι το αμετάφραστο, οπότε πιο εύκολα βιώνεις τη δύναμη του γραμμένου στη μητρική σου στίχου. Στην ποίηση όμως είναι που οι λογοτέχνες μας βρήκαν τη φωνή τους, μίλησαν με πραγματικά ιδιαίτερο τρόπο, δεν μιμήθηκαν, αλλά δημιούργησαν. Ό,τι έχει αυτός ο τόπος από λογοτεχνία, κατοικεί στην ποίηση.Μπορεί  να μην διαβάσω για μήνες ελληνική πεζογραφία, πόσες εβδομάδες όμως θα άντεχα μακριά από τους στίχους του Καβάφη, του Εμπειρίκου, του Αναγνωστάκη, του Σαχτούρη, του Χριστιανόπουλου, του Γκάτσου και τόσων άλλων;

8 σχόλια:

  1. Λίγο πολύ έτσι αισθανόμαστε όλοι για αυτό και το μικρό ποσοστό. Περίεργο από τη μια, πάντα νιώθεις περισσότερο οικεία με αυτά που έχουν γραφτεί απευθείας στη γλώσσα σου. Από την άλλη όταν υπάρχουν τόσα αριστουργήματα εκεί έξω είναι δύσκολο να περιοριστείς στην Ελληνική λογοτεχνία. Ίσως βέβαια την αδικούμε λίγο, δεν μπορεί ανάμεσα σε όλη αυτή την παραγωγή να μην υπάρχουν μικρά διαμάντια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ναι , ίσως, να την αδικούμε αλλά με τον χρόνο να είναι πάντα περιορισμένος- δυο ζωές δε θα μας ήταν αρκετές- και τις τσέπες να αδειάζουν ταχύτατα πόσο εύκολα ρισκάρεις με έναν ελληνικό τίτλο, όταν έχεις να επιλέξεις ανάμεσα σε τόσο καλή και πολλή μεταφρασμένη λογοτεχνία...

      Διαγραφή
  2. Λιβανίζω από χτες τί να γράψω, για ό,τι πολύ σωστά διαπιστώνεις.Δυσκολεύομαι. Λοιπόν να σου εξομολογηθώ κάτι;Λατρεύω την ελληνική λογοτεχνία από παιδί και την ελληνική γλώσσα -όσο δεν τ΄ομολογώ κι η ίδια στον εαυτό μου- αλλά αυτό το βαλτωμένο πράγμα, που συνεχίζει να κυριαρχεί και τώρα στην χώρα μας δεν είναι εμπνευσμένη,φρέσκια κι ελκυστική ελληνική λογοτεχνία! Ειλικρινά πες μου,το λέει λογικός αναγνώστης το,μιμητικό στο σύνολό του, αυτό μικροβαλτοτόπι ζωντανή λογοτεχνία;
    Περίμενα παπάδες λόγω της κρίσης,να φύγουμε τουλάχιστον από το δημοσιογραφικό στυλάκι των «λογοτεχνών» της μεταπολίτευσης και δώθε.Αυτοί τον χαβά τους… Ένα συμβιβασμένο και συστημικό τουρλουμπούκι,με καινούργια,φευ, πανομοιότυπα ατάλαντα φυντάνια που βιοπορίζονται από την αναίδειά τους και την επιλογή τού πιο καλά αμείβοντος πολιτικού στρατοπέδου….Γιατί να διαβάσω την κομματική μπούρδα του υιού τάδε;
    Απορώ με την σχεδόν διαστροφική υπομονή του Πατριάρχη, πως αντέχει ο χριστιανός … Όμως όταν έχω διαβάσει μιαν ελληνική αηδία που δεν τόλμησα να την θάψω-διότι ναι,το κάνω ακόμα,διαβάζω περισσότερα απ΄αυτά που αναρτώ τελικά,ψάχνω,λέω, δεν μπορεί, μα θα το σταματήσω, διότι απλούστατα δεν έχω πια χρήματα- κι εκείνος την περιποιείται ακάθεκτος,ε, τον παραδέχομαι!Καλό τους κάνει.Καιρός να μαζεύουν λίγο περισσότερο την αντιδραστική τους γλειψογλώσσα όταν πάνε κορδωτοί και κορδωτές στα τηλεοπτικά μετερίζια…
    Τίποτα πάντως δεν τους βγάζει από την υπόλοιπη ιδεολογική μικροκοσμάρα τους. Θεματολογία μονίμως κολλημένη στον εμφύλιο,υπέρ ή κατά,κλάψα ή μίσος,γλωσσική τεχνική μετριότατη-πιο συχνά απολαμβάνουμε την γλώσσα σε εξαιρετικά κείμενα σε ιστολόγια στο διαδίκτυο παρά στα βιβλία -φαντασία τύπου ό,τι να΄ναι, παρμένη κατ΄ευθείαν και πολύ ξεδιάντροπα από το Χόλυγουντ ,ακουμπισμένη σαν υβριδικό μαρουλάκι της Μοσάντο ευλαβικά στο τραπέζι του κάθε βιβλιεμπόρου-δηλαδή που δεν βγάζει σπόρους με τίποτα,με τίποτα όμως- κι επιτήδευση κι επανάληψη και χοντροκομμένη αντιγραφή και ..και…και…. ξαναγυρίζω λοιπόν συχνά πυκνά στα παλιά,όντως καλά ή υπερεκτιμημένα, πάντως καλύτερα από τα τωρινά,τα άνυδρα και φυσικά στην ποίηση γιατί έχω απελπιστεί πια από το πνευματικό… δ.ν.τ. που μας βρήκε,σαν να μη δεν έφτανε το άλλο κι έχω κι ένα χαρακτήρα, δυστυχώς, που δεν με αφήνει να πω κατάμουτρα σε κανέναν πόσο κακό βρήκα το δημιούργημά του.Αν και θα του άξιζε.
    Έχω βέβαια αναφερθεί στο μπλογκ με ειλικρινή και καλά λόγια σε πολλούς συγγραφείς ειδικά νέους,αλλά ποτέ δεν ήταν ως τώρα αρκετοί αριθμητικά ή σταθεροί ποιοτικά-αυτό που το βάζεις,λίγο είναι;- για να νιώσω ότι γεννιέται επιτέλους μια νέα, καθαρή λογοτεχνία αντάξια της παλιάς και πάνω απ΄όλα της εξαίσιας γλώσσας. Αν γίνει κάτι τέτοιο πάντως,αν, λέμε, δεν θα ξεκινήσει, νομίζω, από τους εκδοτικούς οίκους, όχι έτσι όπως τους ξέρουμε τουλάχιστον.Κάπου αλλού και κάπως αλλιώς θα ανακτηθεί το χαμένο έδαφος.

    Φωτιές που (μου) άναψες με την (ωραία) ανάρτησή σου…

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Βιβή φουντωμένη σε βλέπω :-)Συμφωνώ σε γενικές γραμμές με όσα λες για τους διάφορους κρατικοδίαιτους/κόλακες συγγραφείς- ονόματα ας μην πω- αλλά αυτή θα τιμωρηθούν με τη λήθη.Και εγώ περίμενα πως η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε θα δημιουργούσε για κάτι αξιόλογο, ίσως μια μεγάλη αφήγηση του πως φτάσαμε εδώ. Αντ΄αυτού έχω δει μόνο βιαστικές και συχνά λαϊκίστικες ή επιπόλαιες καταγραφές του σήμερα.Στο σινεμά ο Καραμαγγιώλης με το J.A.C.E προσπάθησε - και κατεμέ απέτυχε- να αφηγηθεί το χρονικό της φθοράς μια κοινωνίας, στη λογοτεχνία δεν είχαμε κάτι αξιόλογο ως τώρα. Πολλά ζητάμε ,ίσως, γιατί κάτι τέτοιο εκτός από ταλέντο, πράγμα ούτως ή άλλως σπάνιο, θα απαιτούσε και ουσιαστική παιδεία.Αλλά υπομονή, θα θερίζουμε για καιρό όσα σπείραμε, οπότε κάποια στιγμή θα εμφανιστεί ο ραψωδός μας :-)

      Διαγραφή
  3. Desperado,
    ο προβληματισμός-σου με έχει απασχολήσει πολλάκις.
    Οι απαντήσεις δεν μπορεί να είναι μονόπλευρες και έχω διατυπώσει γνώμη και προς τις δύο πλευρές.
    Αφενός, διαβάζω ελληνική πεζογραφία και ποίηση, γιατί μέσω αυτής μπορώ να καταλάβω την πολιτισμική-μας ταυτότητα (εν είδει αυτογνωσίας: http://vivliocafe.blogspot.gr/2008/01/blog-post_08.html).
    Αφετέρου, διαβάζω, όπως όλοι ξένη λογοτεχνία, για να συναντήσω τις κορυφές και να μπω, αναγνωστικά, πολιτισμικά, ιδεολογικά, στο πεδίο της παγκόσμιας κουλτούρας (http://vivliocafe.blogspot.gr/2011/11/blog-post_20.html).

    Δες και μια συνολική αποτίμηση: http://vivliocafe.blogspot.gr/2012/11/blog-post_13.html.

    Χριστός ανέστη
    Πατριάρχης Φώτιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Καλησπέρα Πατριάρχη και χρόνια σου πολλά,

    Ευχαριστώ για τα λινκ,θυμάμαι ότι στο παρελθόν είχα διαβάσει δικούς σου προβληματισμούς πάνω στο ζήτημα και ήθελα να γράψω και εγώ την άποψή μου.Εύστοχη η παρατήρηση πως η ανάγνωση της εγχώριας λογοτεχνίας είναι ένας τρόπος να πλησιάσεις την πολιτισμική ταυτότητα , όμως εδώ υπεισέρχεται το θέμα του μιμητισμού και της επιτήδευσης που θίξαμε παραπάνω.Είναι άραγε οι λογοτέχνες μας πράγματι μια φωνή αντιπροσωπευτική του σήμερα; Και εξετάζοντάς το από άλλη οπτική: στη λογοτεχνία δεν αναζητούμε κυρίως την απόλαυση και λιγότερο τον όποιο σκοπό- οπότε πιο πιθανό να επιλέξεις κάτι από την κατά τεκμήριο ανώτερη ξενόγλωσση πεζογραφία. Υποκειμενικό, βέβαια, το ζήτημα δίχως ορθές και μη απαντήσεις.

    Υ.Γ. Το δεύτερο λινκ δεν μου εμφανίζει την ανάρτηση

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ο 2oς δεσμός παραπέμπει στις 20 Νοεμβρίου 2011, οπότε ψάξ' τον μέσω του μπλογκ μου.
      Τώρα για αυτό που συζητάμε:
      - ακόμα και μιμητικά να λειτουργούν οι ντόπιοι συγγραφείς, αυτό δείχνει πώς βλέπουν/βλέπουμε τη θέση-μας στην Ευρώπη, ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, στα Βαλκάνια κ.λπ. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι λειτουργούν τόσο άβουλα, αλλά μερικοί έχουν τη δική-τους φωνή, στο ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά και στα διηγήματα που αφορούν στο σήμερα και το εδώ, σε μερικά καλά αστυνομικά, σε πολλά άλλα μυθιστορήματα που καταπιάνονται (με μια νέα ματιά) με τα εγχώρια και διεθνή προβλήματα.
      - Δεν συμφωνώ, αν κατάλαβα καλά τη διατύπωση, ότι "στη λογοτεχνία αναζητούμε κυρίως την απόλαυση και λιγότερο τον όποιο σκοπό". Αν αναζητούσαμε την απόλαυση θα διαβάζαμε μπεστ-σέλερ ή αστυνομικά της πλάκας. Απόδειξη: τα ξένα που έχεις διαβάσει είναι "δύσκολα", "απαιτητικά", ενεργητικά.
      Επομένως, αν το καλοσκεφτούμε, ο ψαγμένος αναγνώστης θέλει το διανοητικό ή συναισθηματικό ταρακούνημα κι αυτό προέρχεται από την υψηλή λογοτεχνία. Μ' αυτό το σκεπτικό, η ξένη λογοτεχνία είναι υψηλού επιπέδου όχι επειδή είναι απολαυστική, αλλά επειδή από άποψη τεχνοτροπίας και από άποψη ιδεολογίας καινοτομεί, θίγει εύστοχα σύγχρονα θέματα, φέρνει τον αναγνώστη σε μια φρέσκια και συνάμα διαχρονική αφύπνιση.
      Πατριάρχης Φώτιος

      Διαγραφή
    2. Α, μάλλον δεν έγινα κατανοητός λόγω ασάφειας. Η αισθητική απόλαυση δεν σημαίνει απλοϊκότητα, αντίθετα η πολυπλοκότητα και η καινοτομία συνήθως προσφέρουν αναγνωστική ευχαρίστηση. Ήθελα απλώς να πω ότι δεν θα άρχιζα να ασχολούμαι με την ελληνική πεζογραφία με κύριο στόχο την διαπίστωση του τρόπου που οι συγγραφείς μας αντιλαμβάνονται την τέχνη, την ταυτότητα και τον τόπο τους.Προτιμώ την ξενόγλωσση που μπορεί να μου προσφέρει περισσότερη απόλαυση , έστω και αν δε μου λέει άμεσα κάτι για τη χώρα που ζω.

      Διαγραφή