Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ

"Δεν υπάρχει  φωτιά ή παγωνιά που  μπορεί να αντιμετρηθεί με αυτό που φωλιάζει στην άγρια καρδιά ενός άντρα"

Λίγα βιβλία μου έχουν προσφέρει την απόλαυση που μου χάρισε απλόχερα ο "Μεγάλος Γκάτσμπυ" (εκδ.Άγρα,πολύ καλή μετάφραση Άρη Μπερλή). Οι σελίδες του με συνεπήραν, βυθίστηκα σε αυτές και διάβασα απνευστί το μυθιστόρημα, εντελώς σκλαβωμένος από τη γοητεία του κεντρικού χαρακτήρα του. Ο Φιτζέραλντ δημιούργησε μια εμβληματική λογοτεχνική μορφή, ένα αρχετυπικό ειδύλλιο, και πάντρεψε μοναδικά το πνεύμα αισιοδοξίας των ΄20s με το  μελαγχολικό ρομαντισμό του ίδιου και του ήρωά του. Ξεκίνησα κάπως μουδιασμένος την ανάγνωση, ίσως δiότι πολλοί είναι οι φίλοι μου, που θεωρούν το βιβλιο ψυχρό και βαρετό- ειλικρινά δεν τους καταλαβαίνω. Το γεγονός είναι πως ο "Μεγάλος Γκατσμπυ" συνοδεύεται από τόσο υψηλές προσδοκίες και περιβάλλεται από έναν τόσο μεγάλο μύθο -ας μη ξεχνάμε πως χαρακτηρίζεται ως το Great American Novel του εικοστού αιώνα από πολλούς κριτικούς- που ενδέχεται να απογοητεύσει κάποιους ανυποψίαστους για το τι πραγματικά είναι αυτό το βιβλίο.

Ας δούμε πρώτα την σχετικά απλή πλοκή.Ο Νικ Κάραγουει εγκαθίσταται στο Long island δίπλα στην έπαυλη του Γκάτσμπυ, ενός μυστηριώδους μεγιστάνα που οργανώνει ξέφρενα πάρτι.Οι δυο άντρες έρχονται σε επαφή και έτσι ο αφηγητής μας και οι αναγνώστες μαθαίνουν το παρελθόν του ήρωα. Ο Γκάτσμπυ αποκαλύπτει στον νέο του φίλο ότι είναι ακόμα ερωτευμένος με τη Νταίζυ Φαίη,την οποία αποχωρίστηκε στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Η Νταίζυ δεν μπόρεσε να περιμένει τον αγαπημένο της,που ούτως ή άλλως δε ήταν τότε σε θέση να της εξασφαλίσει μια άνετη ζωή, και παντρεύτηκε τον βαθύπλουτο Τομ Μπιουκάναν. Πέντε χρόνια αργότερα ο Γκάτσμπυ, όντας πλεον κροίσος, αποφασίζει να διεκδικήσει τον πρώτο του έρωτα, να την ξαναπαντρευτεί ,ώστε να αναβιώσει την σύντομη ευτυχία που έζησε στο παρελθόν.

"Αποφάσισα να του μιλήσω.Αλλά δεν είπα τίποτα, γιατί ξαφνικά έδωσε την εντύπωση ότι ήθελε να είναι μόνος- άπλωσε μπροστά τα χέρια του προς το σκοτεινό νερό με έναν περίεργο τρόπο και, όσο μακριά και αν ήμουν, θα έπαιρνα όρκο ότι έτρεμε.Άθελα μου κοίταξα προς τη θάλασσα και δεν διέκρινα τίποτα παρά μόνο ένα πράσινο φωτάκι,πολύ μακριά, που θα μπορούσε να είναι η άκρη ενός ντόκου"

 Πολλοί διαβάζουν ,επιφανειακά κατά τη γνώμη μου,τον Μεγάλο Γκατσμπυ ως ένα συγκεκαλυμμένο λιβελογράφημα σε βάρος της αμερικανικής κοινωνίας την εποχή πριν το κραχ. Η αλήθεια είναι ότι ο Φιτζέραλντ υπήρξε ο συγγραφέας που κατέγραψε καλύτερα από οποιονδήποτε την επιπολαιότητα,τον υλικό ευδαιμονισμό, την αφέλεια των συμπατριωτών του λίγα χρόνια πριν να καταρρεύσουν τα πάντα. Τα πολυέξοδα και πολύβουα πάρτι του Γκάτσμπυ είναι πασαρέλες κενότητας, όπου τα μέλη της καλής κοινωνίας σπεύδουν για να μεθύσουν και να ξεσαλώσουν σα να μην υπάρχει αύριο. Ουκ ολίγες φορές καταφέρεται εναντίον αυτών των ανθρώπων ο Φιτζέραλντ μέσω του αφηγητή του, που φαίνεται αηδιασμένος από την επιδειξιομανία και τη φαιδρότητα τους. Ο Τομ, τυπικός εκπρόσωπος της παλιάς αριστοκρατίας, ρωμαλέος και αλαζόνας, με απρόσεκτους τρόπους και χωρίς καλλιέργεια, θυμίζει μεγαλοκτηματία παλαιότερων εποχών. Οι γυναίκες του μυθιστορήματος φαίνονται όλες ανώριμες, ανίκανες για ειλικρινή και βαθιά συναισθήματα, παραδομένες και αυτές στις ευκολότερες απολαύσεις. Οι άνθρωποι του μυθιστορήματος, όλοι εκτός από τον πρωταγωνιστή, είναι συναισθηματικά ναρκωμένοι από το παράνομο αλκοόλ και τη  τζαζ μουσική.

 Φρανσίς Σκότ Φιτζέραλντ

Όμως όλα αυτά δεν είναι παρά ένα σκηνικό, το οποίο μάλιστα ο Φιτζέραλντ δε θέλει να φωτίσει περισσότερο από τον ήρωά του.Ο λόγος που ορισμένοι εστιάζουν σε αυτήν την όψη του έργου, είναι πως η πορεία της ιστορίας απέδειξε σύντομα πόσο επίπλαστη υπήρξε αυτή η ευδαιμονία και πόσο σαθρά τα θεμέλια του αμερικανικού ονείρου.Ο Φιτζέραλντ, σαφώς και καυτηριάζει καταστάσεις -άλλωστε κάποιοι χαρακτήρες,όπως ο Γουλφσαίμ  παραπέμπουν ευθέως σε προσωπικότητες της εποχής-, ωστόσο δεν το επιχειρεί ούτε με τη σφοδρότητα ούτε με την εμμονή ενός Μπαλζάκ. Δε θέλησε δηλαδή ,πιστεύω, να γράψει ένα χρονικό των τελευταίων ημερών της (νέας) Ρώμης διαισθανόμενος την κατάρρευση, απλώς προσάρμοσε ένα διαχρονικό θέμα στην εποχή του,δημιουργώντας όπως θα δούμε μια μοναδική αντίστιξη.

"Ήταν ένα από εκείνα τα σπάνια χαμόγελα που έχουν μια χροιά παντοτινής διαβεβαίωσης, ένα χαμόγελο που το συναντάς 4-5 φορές στη ζωή σου."

Το  μυθστόρημα είναι ο Γκάτσμπυ( και σε ένα βαθμό ο Γκάτσμπυ είναι ο Φιτζέραλντ).Ελάχιστα από τα μεγάλα έργα της λογοτεχνίας είναι τόσο στενά δεμένα με τον κεντρικό τους χαρακτήρα. Ποιος είναι όμως ο Γκάτσμπυ; Είναι η ενσάρκωση του αμερικανικού ονείρου, ένα φτωχό παιδί που στα τριάντα του είχε καταφέρει να θησαυρίσει εκμεταλλευόμενος την ποτοαπαγόρευση, να γίνει ένας ζωντανός θρύλος,ευπρόσδεκτος σε οποιοδήποτε κύκλο, τα πάρτι του οποίου αποτελούν μεγάλο γεγονός για την υψηλή κοινωνία.Εκ πρώτης όψεως ο ήρωας μας παρουσιάζεται ως το απόλυτα επιτυχημένο προϊόν της εποχής του. Ταυτόχρονα όμως ο Γκάτσμπυ δείχνει ατελώς προσαρμοσμένος στον κόσμο αυτό: αν και διοργανωτής, συχνά δεν εμφανίζεται στα πάρτι του, δεν πίνει όυτε χορεύει. Κέρδισε τον πλούτο του μόνο για να εκπληρώσει το όνειρό του και να βρεθεί ξανά δίπλα στην αγαπημένη του.

Ο Γκάτσμπυ ,παρά τον θρίαμβό του, είναι ανέτοιμος για την εποχή του. Και αυτό γιατί είναι ο μόνος που δεν επέτρεψε στα αισθήματά του να είναι εφήμερα και παροδικά. Είναι ένας άνθρωπος που ακροβατεί επικίνδυνα μεταξύ δυο  κόσμων. Μολονότι αναγκασμένος να ζει στη Νέα Υόρκη των χρηματιστών,της ατελείωτης διασκέδασης, των στάρλετ με τις φανταχτερές βραδυνές τουαλέτες και τα ακριβά αυτοκίνητα,  ο Γκάτσμπυ είναι βγαλμένος από έναν μεσαιωνικό ρομαντισμό, σαν αυτόν που είχαν οι ιππότες στα μυθιστορήματα που διάβαζε νέος ο Φιτζέραλντ.Έτσι ο Γκάτσμπυ οδηγεί μεν μια Ρολς Ρόις, έχει επανδρώσει την έπαυλή του με τα πιο σύγχρονα μηχανήματα αλλά ατενίζει τον ουρανό από τον πύργο του σπιτιού του (σαφώς ρομαντικό στοιχείο) και ελπίζει πως απλώνοντας το χέρι του προς το πράσινο φως θα αγκαλιάσει την Νταίζυ.

"Της ζητάς πολλά" είπα."Δεν μπορείς να επαναλάβεις το παρελθόν"

"Τι έκανε λέει;"φώναξε σα να μην πίστευε στα αυτιά του."Και βέβαια μπορείς!"

Είναι ο άνθρωπος που πεισματικά αρνείται να παραδεχθεί πως το παρελθόν έχει πεθάνει, που πιστεύει στον παντοτινό έρωτα και είναι έτοιμος να θυσιάσει τα πάντα για να τον ζήσει. Ο έρωτας του προς τη Νταίζυ μοιάζει εξαρχής καταδικασμένος, καθώς αυτή αδυνατεί να σηκώσει το βάρος της αιώνιας αγάπης. Στην πραγματικότητα παρακολουθούμε το αργό βούλιαγμα του Γκάτσμπυ σε έναν αυτοκαταστροφικό έρωτα, τη συντριβή του ρομαντικού ήρωα στον κυνισμό τών ανθρώπων της εποχής του.Για αυτό και είναι τόσο τραγική η σκηνή που ο Γκάτσμπυ προσπαθεί να αποσπάσει μια ομολογία αιώνιας αφοσίωσης από τη Νταίζυ, πιστεύοντας αφελώς πως αυτό αρκεί για να κρατήσει ζωντανό το παρελθόν του.Όπως παρατηρεί στο εξαιρετικό του εισαγωγικό σημείωμα ο Άρης Μπερλής, ο έρωτας του Γκάτσμπυ είναι καθαρά ρομαντικής υφής: το σεξουαλικό στοιχείο, η σάρκα ,που μολύνει το συναίσθημα, απουσιάζουν. Ο φακός, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί στο εξαιρετικό εισαγωγικό του σημείωμα ο Άρης Μπερλής, είναι απόλυτα στραμμένος στην πλατωνική διάσταση ενός έρωτα με εφηβικό πάθος και παιδιάστικη αφέλεια. Στραμμένος στο παρελθόν, αφοσιωμένος στον έρωτα του, πεισματικά αρνούμενος να αποδεχθεί τη φθορά των ανθρώπων και των συναισθημάτων, μελαγχολικός και αφελής ο Γκάτσμπυ είναι η τελευταία σημαντική  ρομαντική φιγούρα της νεότερης λογοτεχνίας. Και ο λυρισμός του τέλους της αφήγησης θα μας στοιχειώνει πάντα.

"Κι έτσι συνεχίζουμε, βάρκες ενάντια στο ρεύμα,που ακατάπαυστα μας ρίχνει πίσω στο παρελθόν."

Υ.Γ. Το τελευταίο διάστημα πολλά ιστολόγια ασχολήθηκαν με τον "Μεγάλο Γκάτσμπυ".Προσωπικά ξεχωρίζω και σας παραπέμπω στην ,ως συνήθως, εξαιρετική ανάρτηση του Ναυτίλου.