Ο Ισπανικός Εμφύλιος(1936-1939) αποτελεί ένα από τα κορυφαία γεγονότα του περασμένου αιώνα.Πρόκειται για τον πιο ιδεολογικά χρωματισμένο πόλεμο στην ανθρώπινη ιστορία και ταυτόχρονα το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα λαϊκού αγώνα για την ελευθερία.Στη συλλογική μνήμη ο πόλεμος αυτός είναι συνυφασμένος με το -κατώτερο της φήμης του- έργο του Χέμινγουεϊ "Για ποιον χτυπάει η καμπάνα".Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, ένα πραγματικά σπουδαίο βιβλίο, ένα ντοκουμέντο βγαλμένο από τις φλόγες της Μαδρίτης και του Τολέδο , μπήκε σε δεύτερη μοίρα για πολλά χρόνια.
Ο λόγος για την "Ελπίδα" του Andre Malraux (εκδ.Εξάντας, μετάφραση Γιώργος Σπανός).Ο συγγραφέας αναμείχθηκε ενεργά στον Εμφύλιο, κατατάχτηκε στην αεροπορία και οργάνωσε εράνους και ενημερωτικές καμπάνιες σε ολόκληρη την Ευρώπη προκειμένου να ενισχυθεί ο Δημοκρατικός Στρατός.Οι προσπάθειές του απέδωσαν καρπούς, καθώς αγοράστηκαν συνολικά είκοσι αεροπλάνα.Το συγκλονιστικό αυτό βιβλίο γράφτηκε στο πρώτο έτος της σύγκρουσης και εκδόθηκε το 1937, ενόσω η έκβαση του πολέμου ήταν ακόμα αβέβαιη.
"Όταν ο Λοπέθ βγήκε από τη Χεφατούρα, τα παιδιά γύριζαν από το σχολείο με τη σάκα στη μασχάλη.Βάδιζε, με τα χέρια απλωμένα σαν ανεμόμυλος και τη ματιά χαμένη, και παρά λίγο να πατήσει μια μαύρη λακκούβα.Ένας αναρχικός τον έσπρωξε, λες κι ο Λοπέθ θα πατούσε λαβωμένο ζωντανό:
-Πρόσεχε, φίλε, είπε
Και με σεβασμό:
-Αίμα αριστερό!"
"Η ελπίδα" δεν έχει σφιχτοδεμένη πλοκή.Ο Malraux ακολουθεί γραμμικά τα γεγονότα από τον Ιούλιο του 1936,οπότε και εκδηλώθηκε το κίνημα του Φράνκο, μέχρι τον Μάρτιο του επόμενου έτους, όταν οι Δημοκρατικοί απέκρουσαν με επιτυχία,έπειτα από πολύμηνη πολιορκία, τα φασιστικά στρατεύματα έξω από την Μαδρίτη."Ελπίδα" λοιπόν, είναι αυτό που αισθάνεται ο συγγραφέας και οι Δημοκρατικοί ενόψει της συνέχειας του αγώνα.
Ο συγγραφέας δεν εστιάζει σε ένα πρόσωπο, σε μια πόλη, σε μια κομβικής σημασίας μάχη.Στόχος του είναι να αποτυπώσει σε όλη του την έκταση τον αγώνα του Ισπανικού λαού και για αυτόν το λόγο δεκάδες είναι τα πρόσωπα που περνούν από τις σελίδες του βιβλίου.Τον πόλεμο πάντως τον παρακολουθούμε από τη σκοπιά του Δημοκρατικού Στρατού, καθώς ποτέ δεν έχουμε την οπτική ενός Φαλαγγίτη ή ενός κινηματία στρατιώτη.Ενδεχομένως κάποιοι θα κατηγορούσαν τον Malraux για μεροληπτική στάση, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο ίδιος έζησε τον πόλεμο από τη μεριά των Δημοκρατικών.
Για τον συγγραφέα το έργο αυτό είναι κάτι παραπάνω από ένα μυθιστόρημα, είναι ένα δημοσιογραφικό ντοκουμέντο που θα ταρακουνήσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προκειμένου να ενισχύσουν την προσπάθεια της Δημοκρατίας να επιβιώσει από το φασιστικό πραξικόπημα.Σε πολλά σημεία η γλώσσα είναι δημοσιογραφική, λιτή και περιγραφική.Μόνον όταν τα ίδια τα γεγονότα -όχι σπάνια πάντως- το επιβάλλουν, επιτρέπει ο Malraux στον εαυτό του μια έκφραση πιο λυρική και ποιητική, κατάλληλη για να απεικονίσει το μεγαλείο και τη σκληρότητα του αγώνα για την ελευθερία.
Δεν είναι επομένως τόσο τα πρόσωπα, όσο τα γεγονότα αυτά που έχουν σημασία.Οι δεκάδες οπτικές εναλλάσσονται, τα πρόσωπα επανέρχονται και οι σκέψεις τους καταγράφονται, όμως η ταύτιση με κάποιον συγκεκριμένο δεν είναι εφικτή.Στόχος είναι ο αναγνώστης να θαυμάσει και να ταυτιστεί τελικά με τον ανώνυμο Ισπανό που παράτησε οικογένεια και δουλεία για να αντιμετωπίσει με τα πενιχρά μέσα που διέθετε έναν οργανωμένο και εκπαιδευμένο στρατό.Πρωταγωνιστής δεν είναι ο αναρχικός συνδικαλιστής, το μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο πιστός στην Κυβέρνηση αξιωματικός,ο δυναμιτιστής, ο εθελοντής στις Διεθνείς Ταξιαρχίες.Είναι όλοι αυτοί μαζί: το μαχόμενο Ισπανικό έθνος με τους συμμάχους του.
"Ο Μάνουελ έφτασε στην πλατεία μετά την ομοβροντία του εκτελεστικού αποσπάσματος.Οι τρεις άντρες τουφεκίστηκαν σ΄έναν δρόμο λίγο πιο πέρα.Τα σώματα ήταν σωριασμένα μπρούμυτα με το κεφάλι στον ήλιο και τα πόδια στη σκιά.Ένα μικρούτσικο χνουδωτό γατάκι άγγιζε με τα μουστάκια του τη λιμνούλα το αίμα εκείνου με την πλακουτσωτή μύτη.Ένα αγόρι σίμωσε, έδιωξε το γατί, βούτηξε το δάχτυλό του στο αίμα και άρχισε να γράφει στον τοίχο.Ο Μάνουελ με έναν κόμπο στον λαιμό, παρακολουθούσε το χέρι: "ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ".Το χωριατόπουλο ανασήκωσε τα μανίκια του και πήγε να πλύνει τα χέρια του στη βρύση του χωριού."
Έμφαση στα γεγονότα,είπαμε, και είναι πολλά αυτά που αναφέρονται.Εξακόσιες σελίδες με φωτογραφίες από εκείνη την περίοδο.Οι πρώτες σελίδες,τη νύχτα του πραξικοπήματος, με τα τηλέφωνα να χτυπάνε διαρκώς σε κάθε πόλη στην προσπάθεια των συνδικαλιστών να εντοπίσουν ποιες πόλεις έμειναν πιστές στην κυβέρνηση και ποιες προσχώρησαν στο κίνημα του Φράνκο, την ίδια ώρα που καμιόνια φορτωμένα με τουφέκια οπλίζουν τον λαό, ανήκουν στο προσωπικό λογοτεχνικό μου πάνθεον.
"Η Ελπίδα" τα δείχνει όλα: τα αυτοσχέδια οδοφράγματα που στήνονται στην Βαρκελώνη τη μέρα του πραξικοπήματος, τις πρώτες αψιμαχίες που ακολουθούν, τους εργάτες που τραγουδούν τη Διεθνή και χαιρετούν με υψωμένη γροθιά ,τα εκτελεστικά αποσπάσματα των δύο πλευρών(άλλο ένα συγκλονιστικό κεφάλαιο), τις προσπάθειες των Δημοκρατικών για συγκρότηση αξιόμαχου στρατού παρά την υστέρηση σε τεχνικά μέσα, τις ηρωικές αεροπορικές επιχειρήσεις, τους ξένους που έρχονται να καταταγούν και να πεθάνουν για τη δημοκρατία, τη φρίκη μέσα στα στρατιωτικά νοσοκομεία, τη "μαγική¨σιωπή στην Μαδρίτη πριν την έναρξη της πολιορκίας, τους αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς της πρωτεύουσας, την μαζική έξοδο σχεδόν εκατό χιλιάδων πολιτών από την Μάλαγα μετά την κατάληψη της πόλης από τους φασίστες.Και πάνω από όλα δεκάδες μικρά δράματα, πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας.Αν το βιβλίο χάνει κάπως την πνοή και την έντασή του είναι στις τελευταίες 60-70 σελίδες όταν ο Malraux περιγράφει κάπως πιο αποστασιοποιημένα τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Ένα ακόμα σημείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως ο συγγραφέας στη διάρκεια της συμμετοχής του στον πόλεμο διαισθάνθηκε και κατέγραψε στο βιβλίο του τις αντίρροπες δυνάμεις ακόμα και μες στο στρατόπεδο των δημοκρατικών.Μέσα από πολλές συζητήσεις αναδεικνύεται η αντίθεση των κομμουνιστών-αναρχικών-φιλελεύθερων και μη σταλινικών σοσιαλιστών, η οποία παρότι αρχικά παραμερίστηκε τελικά εκδηλώθηκε και υπονόμευσε σημαντικά τον αγώνα των δημοκρατικών( απίστευτο είναι ο τρόπος που η σύγκρουση αυτή έθεσε σε κίνδυνο τον ... Τζορτζ Όργουελ, αλλά αυτό θέλει άλλο ποστ).Από αυτήν την λεπτομέρεια φαίνεται πόσο προσεκτικός παρατηρητής υπήρξε ο Γάλλος συγγραφέας που μας χάρισε αυτό το υπέροχο έργο.
"Τη φτηνή που φαντάζει η Ιστορία μπροστά στη ζωντανή σάρκα,την ακόμα ζωντανή σάρκα!"
εδώ μπορείτε να ακούσετε το πιο γνωστό τραγούδι του ισπανικού εμφυλίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου